Share

Tregim nga Vjollca Pasku/

Eva ishte duke vijuar vitin e tretë të gjimnazit. Në pamjen e saj, hyjnesha natyrë kish derdhur gjithë reflektimet e bukurisë, gjithë shkëlqimin e argjenduar të tretur në faqe, kuqëlimin e horizontit në buzë , dhe gjithë tejdukshmërinë e smeraldit në sytë. Ajo ishte si një zanë mali, që dallohej menjëherë mes shoqeve të saj. Kudo ku hidhte vështrimin, sytë e saj digjnin zemra. Imazhi i saj kishte medaljonin e diellit dhe përhapte kudo rreze bukurie, ndërsa natën brenda gjysmëhënës së argjendtë, ajo mbante ëndrra shprese. Sytë e saj të mëdhenj thithnin çdo lloj vështrimi përqark mjedisit, ndërsa puthjet ajrore të tyre. Ajo i rrëzonte përtokë me indiferencë. 

Aureolën e bukurisë së saj e lakmonin shumë nga shokët e klasës, por Ardiani ishte më i hedhuri dhe më çapkëni. Atij i dukej sikur duhej të kapërcente të gjitha nuancat e ngjyrave të detit për të arritur një buzëqeshje të Evës. Ndërkohë, si me erën e gjelbër që vallëzonte përreth syve të saj, dukej sikur i pëshpëriste ”Shpirtrat tanë kombinojnë së bashku, në intelekt, në dëshira , madje edhe në ëndrra njësoj. Lejomë të jap një puthje diellore që më ka ngelur peng në buzët e tua lyer me mjaltë blete”. Të gjitha këto fjalë, ishin si valë elektromagnetike që synonin të hynin brenda zemrës së saj. Por ajo sikur mundohej t’i shuante një nga një…Dhe kur ndiente atë magnetizim që përhapej në gjithë kraharorin e saj, prushërohej nga faqet, largohej, duke i thënë: “Dua t’u përkushtohem mësimeve, s’dua të mendoj asgjë tjetër”. Më pas ndiqte me bisht të syrit dëshpërimin e Ardianit. 

Arsyeja kryesore ishte se, ajo kishte vath në vesh porosinë e nënës:  ”Më jep fjalën se nuk do të pranosh asnjë propozim nga meshkujt. Je shumë e zgjuar dhe e bukur. Ti je e prerë për lartë”. Këto fjalë të përsëritura shpesh kishin zënë vend në trurin e saj dhe po të vepronte ndryshe, ishte si të kundërshtonte ligjet e rrepta të shkruara brenda trurit të familjes. Megjithatë, emri Ardian kishte hedhur rrënjë thella brenda shpirtit të saj. Ajo kishte nevojë për ujitjen e këtyre rrënjëve me vesën e vështrimeve të tij. 

Ardiani ngushëllohej me mendimin se “kalaja e mbretëreshës nuk pushtohej lehtë, sepse të hapeshin portat, duhej të merrte formë çelësi i ndjenjave të saj.” Sa e çuditshme është ndonjëherë, vetëm dy fjalë mbanin pezull një botë. Ishin vitet shtatë dhjetë e shtatë dhe të dashuroje, duhej forcë dhe guxim. Opinioni vriste këdo që guxonte, të prishte imazhin, duke u shfaqur në mjedis gjithmonë me një djalë. 

Kështu kalonin ditë dhe gjimnazit i erdhi fundi. Ardianit doli e drejta e studimit për inxhinieri mekanike, ndërsa Evës për shkenca shoqërore. Në auditor, një pedagog nuk po ia ndante sytë që ditën e parë. Ajo ndjeu se i kishte pëlqyer. Vetvetiu i vajti mendja tek Ardiani. Ishte gati ta përqafonte dhe fjala që kishte mbetur pezull të bëhej një “Po” e madhe.

Një ditë, teksa kthehej në konvikt, filloi një shi i rrëmbyer. Ajo nisi të vraponte, por me hijen e syrit vërejti se dikush po vraponte pas saj. Ishte Ardiani. 

-Shpejt futemi tek kjo ndërtesa e re…sa të pushoj shiu!- i tha ai duke dihatur fort nga nxitimi. 

Eva hezitoi për një moment, pastaj vrapoi me të. Askush s’e kuptoi si u bashkuan dy duar, derisa ata u futën në ndërtesë. Aty nuk pipëtinte njeri. 

-Shyqyr që u futëm këtu, se shiu s’ka ndërmend të pushojë!- vazhdoi Ardiani

Ajo dukej e trazuar dhe nuk u përgjigj… 

-Eva, kam kohë që të pres. Nëse nuk më do, atëherë unë do shkëputem nga jeta jote. Unë jam bërë si pelegrin… Ti je e shenjtë për mua, prandaj gjendem gjithmonë atje ku je ti. Më thuaj një fjalë!… 

Zemra e Evës shpejtoi goditjet. Do të donte t’i thoshte se edhe ajo… por ai sakaq e pushtoi me të dy krahët e mëdhenj. Logjika e vetëmbrojtjes bëri të sprapsej, por ndjenjat e përshkuara në gjithë trupin e ndalën. Një flakë e kuqe u ndez në sytë e tyre. Buzët e tij rrëshqisnin drejtë dy kodrave me gonxhe të kuqe… Pjesa tjetër e trupit vibronte drejtë parajsës së virgjër për ta bërë të tijën. Eva ndjeu një therje zemre të ëmbël, njësoj sikur të prekte yjet që edhe pse lumturohesh nga prania e tyre, përsëri të djegin. Harruar në çmendurinë e çasteve shpirtrat e tyre harruan botën, njerëzit…dhe vetëm disa zhurma të çuditshme i sollën në vete.

Vetëm atëherë Eva kuptoi prekjen e atij territori që ajo mbronte me fanatizëm…U zgjua nga ajo gjendje mes reales dhe ireales… njollat e kuqe në pantallona dëshmonin për këtë… Ndihej e lumtur, por kishte shkelur premtimin e nënës së saj.  

-Eva dhe Adami krijuan botën, – i tha ai në kulmin e ngazëllimit – Eva dhe Ardiani do krijojnë botën më të lumtur ndër njerëz. Tani jam i bindur që më do Eva ime… Po pres të ma thash edhe me gojën tënde!…. 

-Ikim Ardian, se po fillon prapë shiu…

-Edhe një fjalë! -u rrek Ardiani.

-Mos u bëj kalama ikim!…

Në ditët që pasuan, Eva filloi ti shmangej Adrianit. Mendonte fjalët e botës dhe nënën… Nga ana tjetër pedagog Artani filloi të afrohej gjithnjë e më shumë. Ajo ndiente t’i flakëronte fytyra nga mendimet dhe bënte sikur nuk e vinte re. Pëshpërimat i shkuan në vesh edhe Ardianit. 

Një ditë ai e takoi Evën para universitetit dhe i tha: 

– Kemi lënë një fjalë gjysmë, do ta vazhdojmë , si thua ?… 

Ndërkohë vjen Sofika shoqja e dhomës dhe i tha: 

-Të kërkon pedagog Artani! 

-Erdha! – ia ktheu Eva. -Bisedën tonë e vazhdojmë më vonë Ardian!…

-Kur?…Më thuaj!… Jam mërzitur me heshtjen tënde. Nëse do të shkosh drejt tij, rrugën e ke të hapur. Dashuria ime për ty ka qenë gjithmonë pezull. Tani ajo sapo ra dhe u bë copa. Unë e di, gjithmonë kam qenë brenda zemrës tënde, dhe prisja një përgjigje pozitive nga ty, por ti hesht.. Tani të kërkon pedagogu. Me siguri ka përgatitur një togfjalësh emocionues për të shprehur dashurinë. Hë, ti do e pranosh burrin pesëdhjetë vjeçar?… Do jetosh si zonjë në kamje, por shpirti yt do jetë më i varfër se gjithë të varfrit. Atëherë kur ti do e thërrasësh dashurinë, atëherë do jesh më bosh se kurrë, njësoj sikur të jesh e mallkuar… 

-Unë s’të kam premtuar asgjë – i tha Eva, 

-Por nuk refuzove asgjë ama…

-Ajo që ndodhi ishte një gabim…- ia ktheu Eva. 

– Atëherë qofsh e lumtur Eva, – i tha Ardiani dhe iku. 

Ajo s’kishte guxim ta thërriste. Zemra iu ftoh dhe ndjeu një ndrydhje. Njësoj sikur një zinxhir mbyllte dy porta të kuqe, të diktuara nga profecia e orakullit. Këmbët e çuan drejtë pedagogut të saj. Aty si për çudi dëgjoi një fjalim dashurie të bukur të zjarrtë, njësoj sikur të ishte leksion i shpjeguar me pasion. Për momentin iu duk sikur ai u zvogëlua dhe trokiste para portave të zemrës së saj. Ato nuk hapeshin dhe ai ishte i destinuar të qëndronte jashtë . Artani ndjeu përhumbjen e saj dhe iu afrua. E puthi gjatë, duke shijuar atë kënaqësi që dhuron dëshira. Asaj iu bë sikur një tog eshtrash, pllaquriteshin në buzë t e saj. Fjalët e zgjedhura të Artanit ishin si copa drush të njomura që nuk ndiznin asgjë në zemrën e saj. ”Nuk mundem “ mendoi, dhe iu drejtua t’i fliste me një vendim mohues. Por Artani sikur lexoi në sytë e saj. 

-Eva , mos u nxito, ke kohë të mendohesh, gjatë kësaj kohe mund të dalim dhe të njihemi më mirë… 

Ajo nuk i tha asgjë . Gjatë ditëve në vazhdim mundohej t’i shmangej. Ajo mendonte “se Artani ishte njeri i mirë, i respektuar, pedagog i zoti, por zemra e saj ishte si një gjethe akulli për të. Një vështrim i dikurshëm i Ardianit, ndizte llambat e botës së saj, ndërsa me Artanin ndihej bosh… Lufta që zhvillohej brenda shpirtit ishte e tmerrshme. ”Përse e dëbove Ardianin, kishe kaq kohë që e ëndërroje… S’kisha guxim… Artanin nuk e dashuron, përse e lë të shpresojë ..Ndoshta dashuria vjen më vonë… Ti e di, Ardiani s’kishte asgjë… Artani ka një ekonomi që as në ëndërr se kam parë… Interesaxhije, o paratë, o dashurinë… E pse jo të dyja?… Sepse në këtë rast janë të ndara… Mjaft… 

Artani e kuptonte shumë mirë mëdyshjen e Evës. Tridhjetë vjet diferencë, nuk janë pak. Një mbrëmje ai e ftoi Evën të dilnin së bashku. Ishte një natë dimërore e butë . Ecën drejtë bulevardit dhe ndaluan para një vile dykatëshe. Krejtësisht e veçantë për nga arkitektura, bukuria. Pemët që e rrethonin, lulet shumëngjyrëshe, ku megjithëse dimri kishte hyrë ato qëndronin të çelura pa e përfillur të ftohtin. 

-Kjo është shtëpia ime , nëse dëshiron mund ta shohim nga brenda –tha Artani, çdo gjë e kam sjellë nga jashtë . Njeriu duhet të krijojë mundësi për të pasur një komoditet të vogël, sepse jeta një herë jetohet. Dora e Artanit u hap në kurrizin e Evës, si për t’i dhënë drejtimin e duhur, të kapërcente pragun e shtëpisë. Eva kapërceu mekanikisht pragun pa refuzuar. Drita të vogla të vendosura nëpër lule jepnin pamjen e një kopshti magjik. Ajo befasua nga ajo pamje e luleyjeve të ndezura. Derën e shtëpisë e hapi një mesogrua me uniformë të thjeshtë. 

-Kjo është Irena, gatuan, pastron, mirëmban rregullin e shtëpisë… 

Eva u skuq. Asnjëherë nuk kishte menduar diçka të tillë, një shërbyese si nëpër filma. Përpara saj u hapën portat si “sezam hapu”. Salloni i punuar me tulla dekorative dhe një oxhak i madh me një zjarr bubulak, që me kërcitjet e tij, dukej sikur i thoshte me gjuhën e zjarrtë “eja pranë meje”.Kolltukët dhe divanet të punuara aq bukur, sa asnjëherë s’ia kishin zënë sytë të tillë. Vitrina e pasur me gota kristali, filxhanë, miniatura të vogla dhe një shumëllojshmëri të madhe pijesh e futën në një botë krejtësisht ndryshe nga bota reale… Iu kujtua shtëpia e saj. Ishte tepër e thjeshtë, një bufe e madhe , dy divane dhe një tavolinë mesi… Kjo që shihte para syve, ishte një ëndërr përtej imagjinatës. 

-Nëse do pranosh të jesh bashkëshortja ime, në këtë Eden të vogël do të rrisim fëmijët tanë- u dëgjua zëri Artanit, ndërkohë që mori nga bufeja një shishe verë të kuqe dhe dy gota. 

Trapezaria u shtua si me fjalën e profetit me gjithë të mirat. 

-Ndihem e mrekulluar në Parajsën tënde! – tha Eva më në fund.

Artani i entuziazmuar nxori nga xhepi i brendshëm i kostumit një unazë diamanti. Drita e saj reflektonte, si refleksi i një agimi. 

-Gëzuar Eva, për të ardhmen tonë! -dhe një bromp gotash lëshoi një tringëllime të zgjatur. Ai i kaloi unazën në gishtin e bukur të Evës dhe e puthi. -Puthje dhe verë, kjo është sonata e mbrëmjes së sotme!- tha Artani duke vënë muzikë. 

Ata filluan të kërcenin . Ai e shtrëngonte gjithnjë e më shumë pas vetes, si një lule që do t’i thithte aromën deri në brendësi të qenies. Përkëdheli, prekje verë. Ajo përpiqej të ishte e këndshme, e dashur, e mirë, njësoj sikur përpiqej të thërriste dashurinë. Por dashuria asnjëherë nuk vjen e sforcuar dhe as me thirrje. Nuk vjen as atëherë, kur hapen portat e pasurisë, sepse truri asnjëherë nuk bie në kompromis me zemrën emocionalisht. Zemra po nuk pati farën e hedhur, të shpërthejë dhe të rritë bistakun, ndihet e vetme dhe mbulohet me zhul. Fillon të vuaj, preket shpejtë dhe krijon botën e mistershme të saj. 

Të ardhur në qejf nga vera, ata ngjitën shkallët e punuara me dru dhe u futën në dhomën luksoze të gjumit. Ai shijoi tërësisht atë trup të bukur, që herë pas here rënkonte nga dhimbja. Çarçafët e bardhë u dukën sikur u mbushën me gjethe të zbehta vjeshte që rënkuan fundin e tyre… Në mëngjes ajo u zgjua pranë fatit që zgjodhi. Pranë saj shtrihej ai me titujt e tij. Ajo frymonte me vështirësi, thuajse e tërhiqte ajrin deri në mushkëritë e saj dhe e nxirrte menjëherë. Frymëmarrje të thellë jep dashuria, ndërsa me ndërprerje, ftohtësia e shpirtit. Vërtet buzët e saj mund të pinin qumësht dallëndyshe, por jo një puthje me pasion. Tingulli i dashurisë u harrua. Zemra lahej me vajrat aromatik të shtrenjtë, por nuk lahej mjalti ngjitës që e prodhojnë vet ndjenjat… Sikur të kishte në dorë të kthente kohën prapa, nuk bënte të njëjtin gabim. Sa vajza apo gra të martuara do të dëshironin diçka të tillë… Donte t’i tregonte gjithçka Artanit për dashurinë e saj… Por ai asnjëherë nuk e dëgjoi, duke i quajtur lodra fëmijësh…Tek e fundit ajo ishte vetëm e tij… Kurrë nuk do ta lejonte të punonte… 

Pas disa muajve u martuan dhe ajo u mbyll në kullën e fildishtë të fatit që zgjodhi. Luksi që zgjodhi ia merrte frymën pak nga pak. Ngushëllimi i saj u bë shtatzënia, lindja e vajzës. U betua në vetvete se do bënte gjithçka që vajza e saj të martohej me atë që do i donte zemra. Por fatkeqësisht, jeta po i rridhte si një lumë nëntokësor, ku drita ishte me hope. Burgun e artë, kështu filloi të quante shtëpinë, sepse i shoqi nuk e linte të punonte, do të donte ta këmbente me një ëndërr, qoftë të varfër… Ajo dënoi veten e saj me zjarrin e vuajtjes… 

Mes përpëlitjeve të këtyre mendimeve dhe shtirjes së saj si e lumtur, u rrit vajza e saj Erisa. Ajo ia kaloi bukurisë së të ëmës. Mes luksit ndihej një mbretëreshë e vërtet. Eva e la të lirë dhe i gëzohej zemra kur e shihte me moshatarët e saj tek dilte mbrëmjeve. Artani vdiq kur mbushi të tetëdhjetat. E gjithë mirëqenia që rridhte nga ai ra ngadalë… Për herë të parë ajo filloi punë. Iu duk sikur porta e kafazit që e mbante mbyllur u shqye. Sa e lehtë paskish qenë. Askush nuk e di, se vetëm një shtytje të bën të ndihesh mirë… Po Ardiani ç’bëhet… Nuk kishte natë të mos mendonte për të… 

Një mbrëmje Erisa i tha së ëmës: 

-Sot do të prezantoj me njeriun që do martohem!… 

-Si kështu, -ti nuk më ke folur për të?! – i tha Eva e mahnitur. 

-E kam lënë të jetë surprizë për ty! -vazhdoi Erisa e ngazëllyer. 

Në mbrëmje Eva vuri re nga dritatarja Erisën tek puthej me një biznesmen, fytyrë e njohur, kur dolën nga një benz mercedes. Ai ishte moshatar i saj  pesëdhjetëvjeçar dhe kërkonte të bijën për grua. Fati i orës së trishtuar po përsëritej…

Vjollca Tiku Pasku

Share

Share

TOKA E DARDHAVE NË MUZG/

Nga: Sinan KAMBERAJ/
_________

Sapo të kesh arritur në Tokën e Dardhave/
Mbyll sytë për një çast dhe mbaj frymën:/
Do të dëgjosh një trokëllimë të pafundme/
Dhe një hingëllimë të çartur që çan qiejt …/

Janë kuajt e harlisur nga magjia e zezē/
Që shkelin gjithçka që u del përpara:/
bjeshkë, njerëz, varre, lumenj, ara …/

Hapi pakëz sytë dhe shih jelët e tyre/
Gërsheta të shthurura lulezezash –
Tek fshikullojnë horizontin e vrarë reje
Që s’dihet ndan a bashkon tokë e qiell.

Sa shumë lulezezat paskan çelë
Cep e m’cep Tokēs së Dardhave!
Farmaku u rrjedh trungut deri në rrenjë …

Këtu ende bie duhmë e qiellit të përglasur
Nga mullenjat që ikën në një buzmuzg ballkanik –
Dhe, hingëllimë e hamshorëve
Që mbyt zërin e engjujve të therur nga barbarët –
Në gji të nënave të dhunuara …

Sa vuajtje shkaktoka dergja e harresës –
Tokë e përgjakur e Dardhave!
___________
Prishtine,
20 gusht 2016

Share

Share

Nga Reshat  Kripa*/

Një mbrëmje, Hektori mori fletoren me poezitë dhe shkoi në shtëpinë e Petritit. E gjeti me penel në dorë.  E vetmja gjë e mirë që kishte bërë, pasi ishte liruar nga burgu, ishte se ishte martuar  me një vajzë të shtresës së tij. Kishin një djalë dy vjeç. Banonin në një shtëpi private, së bashku me dy prindërit, punëtorë në ndërmarrjen bujqësore. Kishte filluar punë si murator në ndërmarrjen e ndërtimit. Profesionin e kishte fituar qysh në burg.

– Çfarë po pikturon? – e pyeti Hektori.

– Jetën time, – u përgjigj dhe i tregoi konturet e një pikture që ende nuk ishte mbaruar.

Hektori e vështroi.  Ishte portreti i një personi që i drejtohej dikujt me duart përpjetë. Shprehja e fytyrës së tij dukej sikur lutej. Piktura kishte nënshkrimin; “Mëshirë për atë që rrëzohet!”

            – Çdo të thotë kjo?

– Nuk e kupton?

– Më duket si ndjesa që kërkon ndonjë që ka  kryer ndonjë faj.

– Unë do ta quaja krim.

– Krim, përse?

– Sepse faji mund të shlyhet me disa vite burg ndërsa, nëse ke kryer ndonjë krim, atëherë ndërgjegja të bluan zemrën dhe shpirtin. Ndjenja e përgjegjësisë të bren vazhdimisht.

Petriti fliste me një zë të tillë, thuajse ishte ai që e kishte kryer atë krim. Ishte hera e parë, pas kaq vitesh, që Hektori dëgjonte mikun e tij të fliste në këtë mënyrë.

– A të ka takuar rasti të njohësh ndonjë kriminel që ka vrarë dikë? – vazhdoi Petriti. –  Unë kam njohur një të tillë në burg, një që ishte penduar për atë që kishte bërë por që nuk mund ta kthente më prapsht. E kishte ndërgjegjen të copëtuar. Ajo e gryente vazhdimisht. Nuk gjente qetësi as natën. Ngrihej nga shtrati dhe thërriste: –“Falmë, falmë!”- por asnjë nuk i përgjigjej. Atëherë dergjej përsëri në shtrat duke qarë me ngashërim. Portretin e këtij njeriu kam dashur të paraqes në këtë pikturë.

Hektori filloi ta vëzhgojë portretin me një vëmendje akoma më të madhe. Për një çast iu duk se tiparet e saj i ngjanin fytyrës së një të njohuri. Po vriste mendjen se kujt. Së fundi e gjeti. Tiparet e fytyrës në pikturë  ishin të njëjta me ato të Petritit. Këtë dyshim e shprehu.

– Doja një fytyrë për këtë portret, – u përgjigj Petriti. –  Fytyrën e të njohurit tim nuk mund ta pikturoja. Kjo do të thoshte ta dënoja atë edhe një herë. Mund të sajoja një fytyrë çfardo, por më dukej se kjo nuk do  të ishte e plotë. Ndaj i dhashë tiparet e mia portretit.

– Je piktor i madh, miku im. Portreti yt është  një kryevepër në pikturë. Ky portret mund të konkurojë në çfardo lloj ekspozite në botë.

– Për mua, ato dyer do të qëndrojnë vazhdimisht të mbyllura. Si shkruante Migjeni? –“Vetëm unë  me  ju  po knaqem si fëmija”- Edhe ne jemi të detyruar të kënaqemi vetëm ne me veprat tona. A nuk po të  ndodh edhe ty me poezitë kështu?

Hektorit iu kujtua poezia që ia kishte dërguar gazetës “Letrari i ri”, e cila nuk denjoi as t’i kthente përgjigje. Këtë ia tha edhe bashkëbiseduesit. Ai e dëgjoi dhe i tha:

– Sidoqoftë  të   mos  na  mposhtë  pesimizmi. Unë kam bindjen se më në fund e vërteta do të triumfojë. Për këtë duhet të kemi besim. Do të vijë dita kur veprat tona do të publikohen botërisht.

Fjalët e mikut të tij e ngrohën Hektorin. Kishte nevojë për fjalë të tilla. I tregoi fletoren me poezi.

– Lexoi! – i tha.

Petriti  mori  fletoren  dhe  filloi  ta  lexojë. Ishte një   tufë   me   njëzetepesë  poezi.  I

kushtoheshin atdheut, dashurisë, familjes, shoqërisë. Ato ishin shkruar me ndjenjë. Në mënyrë të veçantë aty ku shprehej dëshira për liri.

– Të lumtë, miku im! – i tha. – Dëgjoje këtë strofë: Në këtë kaos, këtë vend të nxirrë,/ Nga këta “bandillë” këta “xhevahirë”,/ Zërat tanë të fortë, zërat tanë të mirë,/ Zërat tanë të lirë, Zë në shkretëtirë! A nuk të duket e goditur?

            Fjalët i pasoi  një heshtje. Secili sillte në mendje  vargjet e kësaj poezie. Së fundi Hektori foli:

– Si thua?

– Një medalion për shumë gjëra. Një medalion për kohën, politikën, njerëzit dhe tërë  sfumimin e njeriut. Poezia ka stil, patos, lirizëm, por edhe një lidhje  historike mes fjalës dhe kohës që përcillet. Mesazhi i kësaj poezie është se, edhe pse je “zë në shkretëtirë” e ke thënë fjalën tënde jashtë kësaj shkretëtire. Muzikaliteti i kësaj poezie, nuk vjen vetëm nga rima, por nga fuqia e fjalës dhe nga mesazhi metaforik që ajo përcjell. Ata që kanë vesh dhe ata që kanë sy e ndiejnë me tërë kompleksitetin e shqisave fuqinë dhe moralin e fabulës. Ju keni përjetimin e një zëri “luanor” në këtë “shkretëtirë”, ku forca e zërit u premton më shumë se sa pakësia njerëzve të mavijosur nga dhjami politik. Në këtë mesazh janë ëndrra të ardhura në mes trazimesh, por janë edhe trysni që flaken dhe çlirohen mjeshtërisht nga “brumbulli” i karshillëkut dhe shpërdredhjes njerëzore, që gjen përshtatjen në hapësirën e mjerë dhe të shkretë të politikës zhargone. Një poemë prekëse, tema e së cilës i përshtatet çdo situate tjetër që njeriu me vullnet e synime të qarta i përballon. Urime, miku im.

Petriti heshti. Një kritik i vërtetë letrar nuk mund të fliste më mirë.

– A e dini se jeni një analist i vërtetë letrar? –  i tha Hektori. Ju falënderoj së tepërmi. Por, më thoni, a nuk janë një zë në shkretëtirë pikturat e  tua të mrekullueshme?

– Po, jetojmë në një epokë të gabuar, në një epokë kur do të mësosh dhe nuk të lejojnë, do të punosh dhe nuk të lejojnë, do të jetosh dhe nuk të lejojnë edhe për të jetuar.

– Megjithatë ne duhet të vazhdojmë të krijojmë. Të krijojmë deri sa të vijë dita jonë, dita e demokracisë së vërtetë. Atëherë t’i nxjerrim në dritë  për të shpërthyer.

Ky ishte si një betim i dytë që bënin për të qëndruar në ballë të rezistencës aktive kundër përbindëshit që kishte zaptuar atdheun. Pas kaq kohësh e ndienin veten të lirë ashtu si “Herkuli” i pikturës që i kishte dhuruar Petriti, ditwn qw u lirua nga burgu, që shpërtheu zinxhirët me të cilat e kishin lidhur.

U përqafuan me njëri-tjetrin ashtu si nuk ishin përqafuar kurrë.

***

      Një   trokitje   në   portë   e   zgjoi   Hektorin   nga ëndërrimet ku ishte zhytur. U ngrit dhe e hapi. Para tij qëndronte Bledari.

– Ç’kërkoni? – e pyeti me një ton mospërfillës

– Dua të bisedojmë.

– Ju kam thënë, ndërmjet nesh ka mbaruar gjithçka.

– Ju lutem, vetëm pak minuta dua të më kushtoni.

Hektori u mendua për disa çaste, pastaj u tërhoq mënjanë për t’i hapur rrugën.  Bledari hyri në dhomë.

– Flisni! – foli Hektori pasi zunë vendet.

– E di  që  nuk  do  të  më  besoni.  E  di  që  do  të mendoni se më kanë futur për t’ju spiunuar dhe keni të drejtë. Megjithatë dua, për herë të parë në jetë, të jem i sinqertë me ju. Unë  kam nënshkruar deklaratën e bashkëpunimit me Sigurimin e Shtetit para një jave. Nuk munda të rezistoja më. Kështu jam gatuar. Detyra që më kanë ngarkuar është pikërisht vëzhgimi juaj. Por kam një brengë. Më bren ndërgjegjja për fajin e kryer ndaj jush para shumë viteve.

– E pastaj? – e ndërpreu Hektori.

– Pastaj? E di që nuk do të më besoni, por unë e ndiej për detyrë t’ju lajmëroj: Ruhuni! Jeni vënë në shënjestër. Tani do të iki, por e di që dikush tjetër më ndjek nga prapa. Ndaj kur të dalim do të më shtysh që të besojnë se ti nuk më pranove.

U ngrit dhe u drejtua nga porta. Hektori e ndoqi.

– Hap portën dhe më shty me forcë, –  tha Bledari.

Hektori hapi portën dhe i dha një të shtyrë të fort që e rrëzoi për tokë.

– Shporru dhe mos të të shoh më! – thirri me zë të lartë.

Bledari u ngrit dhe u largua. Një hije lëvizi pas tij. Hektori mbylli portën dhe u kthye në dhomë. Ndodhia i kishte ardhur  papritur. Të ishin vërtetë të sinqerta fjalët e tij apo  vazhdonte ende lojën? Nuk ishte në gjendje t’i jepte përgjigje kësaj pyetjeje. Kishte nevojë të këshillohej me ndonjë. Po me cilin? Përveç Petritit ai nuk kishte shok tjetër. Të shkonte tani atje druhesh se mos e survejonin. Tashmë nata e kishte mbuluar qytetin. Ishin orët e vona të saj. Në atë kohë nuk kishte ku të shkonte. Vendosi ta linte për të nesërmen. Por edhe të nesërmen nuk bëri gjë. Përvoja e kishte mësuar që të ishte shumë i kujdesshëm.

Te Petriti shkoi pas një jave. E gjeti vetëm. Gruaja me djalin kishin shkuar për një vizitë. Sa u ulën i tregoi ngjarjen me Bledarin.  Ai e dëgjoi me vëmendje dhe nuk fliste. Nuk i ndërhyri në asnjë frazë.

– Po ti, pse nuk flet? – e pyeti Hektori.

– Të flas? E çfarë të flas?

– Petrit, ku e ke mendjen? – pyeti Hektori duke kuptuar se miku i tij kishte fluturuar diku larg.

Petriti u ngrit dhe doli nga dhoma. Pas pak u kthye. Në duar mbante disa nga pikturat e tij. Ishin pikërisht ato, për të cilat Hektori mendonte se kishin një kuptim alegorik. Tema kryesore e tyre ishte brejtja e ndërgjegjes. Kjo kuptohej edhe nga titujt që kishte zgjedhur autori.

– I shikon këto, – foli më në fund Petriti. –  A mund të më thuash se çfarë shprehin?

Hektori qëndronte i habitur para tyre. Çfarë lidhje kishin këto piktura me ngjarjen në fjalë? Këtë nuk e shpjegonte dot.

            Petriti  e  vështronte.  Një  psherëtimë  i  doli  nga gjoksi i tij.

– Përse? – pyeti më në fund Hektori.

– Plagë zemre, – u përgjigj Petriti.

Hektori kuptoi që miku i  tij fshihte  diçka.  Patjetër kjo duhej të ishte mjaft e rëndë, të cilën ai  nuk guxonte ta shprehte.

– Petrit,  –   iu   drejtua   mikut   të   tij,  –  Çfarë  të mundon? Fol dhe do të shohësh se do të lehtësohesh.

– Të flas? Edhe unë dua të flas por  a  mund  të  tregohet  dobësia  e karakterit?

– Patjetër.

Fjalët e Hektorit  ngrohën zemrën  e  Petritit. Filloi të fliste. Në fillim pak i  drojtur  dhe  me  një  zë  që  mezi dëgjohej. Me kalimin e kohës sikur u çlirua nga ankthi dhe fjalët i shqiptonte më rrjedhshëm. Çuditërisht, kur përfundoi, e ndjente veten krejt të çliruar. Kishte hequr nga zemra një brengë të madhe.

Petriti kishte lindur në vitin e fundit të luftës, njësoj si Hektori. Ishte djalë i vetëm. Zoti nuk u kishte falur prindërve  fëmijë të tjerë. Në përgjithësi familja e tij nuk ishte përzierë në mosmarrëveshjet e kohës së luftës, por biografinë ua “prishte” një kushëri  i babajt, pjesëtar i çetave nacionaliste që, me mbarimin e luftës, ishte arratisur jashtë  shtetit me shumë të tjerë. Kjo gjë bënte që peshorja, kur vinte puna për ndonjë vlerësim, të anonte nga i arratisuri. Megjithëse rridhte nga një familje e ndershme, që nuk i ishte dëgjuar zëri ndonjëherë për keq, ata  shikoheshin pak shtrembër nga qeveritarët dhe kjo vetëm për faj të atij kushëririt.

            Me gjithë këto, i ati bëri  si  bëri,  duke  ndërhyrë sa te njëri aq dhe te tjetri, mundi t’i nxirrte të birit të drejtën e studimit në fakultetin e pikturës. Para Petritit ishin hapur rrugë të reja. Ishte një nga   studentët   më  të  shkëlqyer  të  fakultetit,  një  as  i vërtetë që i kishte mbaruar  studimet  me   rezultatet   më  të larta. Bënte pjesë në dy apo tre studentët më  të  mirë  të universitetit dhe kishte të drejtë të krenohej.

            Si i ri që ishte kishte plot ëndrra. Mendonte se do të emërohej në ndonjë vend me rëndësi në kryeqytet. Ndoshta mund ta mbanin edhe si pedagog në universitet. Këtë mendim ia kishin shprehur edhe nja dy pedagogë që ia njihnin aftësitë. E ëndërronte veten ndoshta edhe në postin e ndonjë drejtori drejtorie ose edhe atë të ndonjë zëvendësministri.  Ishte në moshën e rinisë, në moshën e iluzioneve.

            Por hija e zezë e  kushëririt të largët e ndiqte hap pas hapi.  Ajo  hije  çuditërisht  afrohej aq shumë dhe zmadhohej pambarimisht, sa e tmerronte kur mendonte pasojat. I duhej patjetër të gjente mënyrën për të shpëtuar prej  saj

Dikush i kishte thënë se paskësh dëgjuar diku se do të emërohej mësues në një shkollë fshati të largët, diku në veriun e vendit. U mendua dhe u mendua gjatë për këtë çështje. Vendosi të kërkonte ndihmën e kryetarit të degës së Punëve të Brendëshme të  qytetit. Kishin qenë  shokë bange në shkollën shtatëvjeçare. Kur Petriti kishte filluar gjimnazin, shoku i tij kishte kaluar në shkollën  e Sigurimit të Shtetit. Megjithatë shoqërinë e kishin ruajtur. Në pushimet e verës shoqëroheshin vazhdimisht.

            Shkoi.  Do  të  bisedonte  hapur. Besonte se do ta  kuptonte.  Ai  i  kishte  të  gjitha mundësitë  për  ta  ndihmuar.

            Kryetari sa mori vesh kush e kërkonte, urdhëroi  ta fusnin brenda.

            – Ç’ e mirë të solli sot këtu? – e pyeti.

            Petriti i shpjegoi  hollësisht  hallin  e  tij. I  tha  se për shkak të  kushëririt të largët, me të cilin nuk kishin pasur lidhje fare, rrezikohej të emërohej në një fshat të largët, në një kohë që kishte përfunduar studimet me rezultate të shkëlqyera. I tregoi edhe diplomën me notat . I  foli,  gjithashtu, edhe për ëndërrimet e tij për poste më të larta.

            Kryetari e dëgjonte me vëmendje dhe e la të fliste pa e ndërprerë. Hera-herës vinte buzën në gaz, sidomos kur pa diplomën. Kur mbaroi, i tha me një zë të qetë:

            – Ik tani dhe do të  lajmëroj unë!

            Petriti u largua me shpresë se  puna  do të  rregullohej.  Këtë ia tha edhe të atit. Ai e shikoi ndër sy dhe i tha        

– A e mendove mirë?

            Nuk e kuptoi se  çfarë  donte  të  thoshte  i ati  me këto fjalë. Megjithatë nuk e zgjati.

            Pas dy javësh një polic u paraqit në shtëpi.

            – Ju kërkon kryetari në turizmin e qytetit, – i tha.

            U  nis. Sapo mbërriti atje gjeti shokun e tij, i cili e shpuri  në një  dhomë  të veçantë. Kryetari porositi dy  dopio konjak. Nuk  kishin filluar ende të pinin kur ai  i tha:

            – Dëgjo Petrit, e bisedova çështjen tënde me shokët dhe ata janë dakord. Do të emërohesh drejtor në një shkollë të rëndësishme  në  qytet. Pas disa  vitesh  mund  të  shkosh  edhe  më  lart. Varet nga puna jote.

            Fantazia e Petritit  filloi të fluturonte. Ëndrra e tij po realizohej. Po i hapeshin horizonte të pafund ku do të shpërthente talenti i tij.

            – Falemnderit, – i tha me zërin që i dridhej nga emocioni. – Nuk e di në se do të  më  jepet mundësia t’jua shpërblej.

            – Ajo varet nga ju, – vazhdoi kryetari.

– Në ç’mënyrë?- pyeti pa vetëdije Petriti.

– Të bashkëpunosh me ne.      

            Një mjegull e mbuloi. Sytë filluan t’i errësohen.  Veshët   t’i  buçasin. Shoku  i  kishte kërkuar të  bëhej  bashkëpunëtor  i  Sigurimit   të   Shtetit. I dukej sikur  e  kishte goditur rrufeja.

            – Po unë jam mësues, – mundi  t’i  thoshte

            – Kjo s’do të thotë gjë, – iu përgjigj ai. – Ju mund të punoni në profesionin  tuaj dhe kjo nuk  ju  pengon  që të kontribuoni edhe për partinë dhe pushtetin popullor. Kjo është detyra kryesore e çdo shqiptari. Shpejt do t’ia shihni hairin kësaj pune.

            Petriti nuk dinte çfarë  t’i  përgjigjej. Kryetari  e vuri re një gjë të tillë dhe  nuk  e  zgjati  më  tej,  por  iu drejtua:

– Mirë, për sot  e  lemë   me   kaq. Do   të   takohemi   përsëri. Mendohuni   për   çfarë   ju propozova dhe… – Zëri i tij u rëndua – mos  bëni  gabim  ta  bisedoni  me  njeri, as  edhe me  prindërit tuaj.

U ndanë.

Kaluan dy javë. Një korrier e lajmëroi se duhej të paraqitej në të njëjtin vend të nesërmen në orën 22.00. Shkoi. E priste një fytyrë e panjohur që iu prezantua me emrin Filip. Në dhomën e barit ishin edhe dy operativë sigurimi të tjerë. Kësaj here nuk kishte më biseda midis miqsh. Zotëronte gjuha e kërcënimeve. Emërim në ndonjë  zonë   të   humbur   të   vendit, internim   e  ndoshta  edhe burgim.

Para  syve  i  qëndronte  një  letër  e  shkruar  me makinë  shkrimi.   Sytë  i  ishin  veshur.  Nuk  lexonte  dot.  Truri i rrihte  si  çekan. Megjithatë, me vështirësi,  mundi  të  dallojë  një fjalë, në krye të letrës, të shkruar me shkronja të mëdha:  DEKLARATË

            E kuptoi se çfarë ishte ajo letër. Ishte ndëshkimi i tij në këmbim të karrierës. Kërcënuesit ndërroheshin me njëri-tjetrin. Dilnin, futeshin në bar, pinin ndonjë konjak ose fërnet dhe ktheheshin më shumë të egërsuar. Ai ishte i detyruar të qëndronte më këmbë dhe të dëgjonte ligjëratat e tyre. Nuk e linin të ulej. Pëshpërimat e tyre ogurzeza gjëmonin në veshët e tij.

            Po   agonte.  Petriti   ishte   i   kapitur.  Filipi    i  zgjati letrën.

            – Nënshkruaje!  –  i pëshpëriti.           

            Operativi    këmbëngulte.   Ai   nguronte. Por ngurimi i atij njeriu pati një fund. Nuk mundi më të rezistonte. Vetëdija kishte fluturuar. Me duart që i dridheshin, mori penën dhe nënshkroi. Ishte nënshkrimi i parë i turpit të tij.

            Filipi mori shkresën, e futi në çantë dhe i tha:

            – Tani shkoni qetësohuni në shtëpi!

            U nis. Rrugën e përshkoi si  një  i  dehur  ose   më saktë si një sonambul. Të njohurit e përshëndesnin,  por ai as që i shikonte.

Së fundi arriti në shtëpi. Familjarët ishin alarmuar.

            – Isha te  një  miku  im, –  u  tha  dhe  u  mbyll  në dhomën e tij.

            E ëma  e pyeti se çfarë kishte ndodhur por  ai  nuk iu përgjigj

            – Lereni  të qetë, – tha i ati që  kishte  kuptuar  se diçka duhej të  kishte ndodhur.

            Petriti u shtri në shtrat dhe filloi të qante. Qante me dënesë, por pa nxjerrë zë. Nuk donte ta dëgjonin. Mbuloi kokën me jorgan.  Çfarë t’u thoshte? Që kishte nënshkruar atë deklaratë të turpshme? Pasi kaloi vala e parë   e  zuri  gjumi,  një  gjumë  i  rëndë  i  mbushur   me  ëndrra  të llahtarshme.

            Pas një jave erdhi emërimi. E kishin caktuar drejtor në njërën nga shkollat  e  mesme  të  qytetit.  Por atij   tashmë   nuk   i   hynte  në  sy  asgjë.  Ëndërrimet  e dikurshme kishin perënduar një herë e mirë.

Gjatë   gjithë   kohës   që   Petriti  tregonte,  Hektori qëndronte në heshtje. Rasti i tij i kujtoi  edhe drama të  tjera  të ndodhura në atë kohë. Një rast i ngjashëm  me të i dukej edhe ai  i Bledarit. Ishin një nga metodat kryesore që përdorte Sigurimi  i  Shtetit  për  të  rekrutuar

agjentët e tij.

– Po pastaj? – pyeti Hektori.

– Pastaj? – vazhdoi  Petriti. –   Mendoja  si  do  ta  kaloja këtë pengesë. Duheshin përdorur dredhira të ndryshme. Mendoja të rrija i veçuar. Po të më pyesnin, do t’u  thoja se me mua nuk bisedonte njeri, pasi druheshin nga detyra që kisha. Por, a do të  kisha  sukses  me  këtë mënyrë? Nuk e dija.

Pasi nxori një psherëtimë vazhdoi:

– Në  shkollë  vinte   vazhdimisht   Filipi.  Ai  ishte caktuar   operativ   i   sigurimit   për  shkollën.  Lidhjet  i mbante me sekretarin e  rinisë  por,  kur  kalonte  pranë meje, më pyeste gjoja me mospërfillje:

– E, ç’na thua, a kemi ndonjë gjë të re?

Unë bëja sikur nuk e kuptoja ku e hidhte  fjalën dhe i thosha:

– Çfarë do të kemi veç punës së përditshme.

Një   ditë   arrestuan  tre  djem  të  rinj,  Rolandin, Shezaiun dhe Nikollën.  Ishin maturantë. U akuzuan për krijimin e një grupi antipushtet që bënte agjitacion dhe propagandë. Arrestimi i tyre bëri  bujë të madhe në të gjithë qytetin.

Kishin    kaluar   disa   muaj   qysh   atëherë.   Të arrestuarit mbaheshin në degën e  Punëve  të Brendshme. Nuk ishin dënuar ende. Një ditë, rastësisht, takova   kryetarin   e   degës.  Ai   më  përqafoi  me  një buzëqeshje, që m’u duk e shtirur.

– Nesër,  nga  dreka,  dil   nga  zyra  ime.  Dua  të bisedojmë diçka të rëndësishme, – më tha.

Qetësia   ishte   prishur  përsëri.  E  dija  që vajtja ime atje, me siguri, do të kishte pasoja të tjera. Ai vend     ishte    foleja     e     prapaskenave.   Çfarë    kishte  përgatitur  që donte të më fuste edhe mua në këtë valle?

Megjithatë nuk kisha  nga  t’ia  mbaja. U  detyrova të shkoj. Më futën drejt e në zyrën e tij.  Ai  nuk e  zgjati shumë me përshëndetjen, por u fut drejt e në temë.

– Kemi një denoncim të disa mësuesve  për  ata nxënësit e arrestuar. Lexojeni dhe është e mira ta nënshkruani edhe juve.  Emrin  tënd  do  ta  mbajmë  të fshehtë.

Më zgjati një letër të shtypur. E lexova. Më erdhi të pështirë. Ata mësues që deri në atë çast, i kisha konsideruar si njerës  të ndershëm,  kishin rënë aq poshtë sa  të  nënshkruanin  një  gjë  të  tillë  kaq  të  ulët, aspak dinjitoze për një intelektual.

– Hë, çfarë po mendohe? – pyeti kryetari.

– Unë nuk di asgjë nga ato që kanë deklaruar ata, – iu përgjigja.

–  I marrë  qenke! Se mos ata kanë dëgjuar me të vërtetë? Hajde tani, shkruaj poshtë nënshkrimeve të tyre: “Vërtetoj deklaratën e kolegëve të mi” dhe nënshkruaje.

Më zgjati penën. Mua më dridheshin duart. Nuk guxoja.

– Ju kam premtuar, së shpejti  ju  pret  kryeqyteti, lavdia. Mos e shkelmoni!

Në  sytë e tij dallova një  shenjë  kërcënimi. Prapa atyre premtimeve të bukura fshihej burgu. U theva. Mora penën, shkrova ato që më  diktoi   dhe  nënshkrova. Ishte nënshkrimi i dytë i  turpit tim.

Pas dy muajsh  mora vesh  një  lajm  të  kobshëm. Rolandi kishte ndërruar jetë. Në  çfarë  rrethana?  Asgjë nuk dihej. Qarkullonte vetëm një lajm, i përhapur me siguri nga Sigurimi i Shtetit, Rolandi na paskësh vdekur gjoja nga një hemoragji cerebrale.  Kurse unë kisha bindjen se atë e kishin mbytur në tortura.

U trondita së tepërmi. Ndjeva vetëdijen të më padiste. Kisha qenë edhe unë një nga shkaktarët e asaj vdekjeje. Ai nënshkrimi im i mallkuar e kishte shpënë atë djalë të ri  në  qiell.  Po,  po  në  qiell,  sepse  në  tokë  nuk kishte më vend për njerëz si ai.

Tronditja shpejt u kthye  në  revoltë.  Brenda  meje ziente një vullkan që, deri atëherë, kishte qenë i fshehur. Mendova t’ia përplas në fytyrë shokut të fëminisë sime. Ishte më e pakta çka që mund të bëja.

U drejtova për në degën e Punëve të  Brendëshme,  ku  kërkova  kryetarin. Meqënëse  më kishin parë edhe herë të tjera të takohesha me të, më përcollën në  zyrën  e tij. Nuk prita të fliste. Fola unë:

– Përse i morët jetën?

Më shikoi i habitur se ku e kisha gjetur guximin të flisja ashtu para tij. Nuk i kishte ndodhur  kurrë  më  parë një rast i tillë. U përgjigj me një zë të akullt:

– Ia mora unë apo ju? Haruat deklaratën tuaj?

– Atë   deklaratë   ma  nxorrët  ju   me   kërcënimet tuaja. Ju e dinit që nuk kishte asnjë të vërtetë në të.

Një e qeshur histerike mbuloi dhomën. Unë ngriva. Si ishte e mundur të qeshte para një ngjarje të tillë? Fillova të vjell prej goje shprehje të tilla që në asnjë çast tjetër nuk do të guxoja. E kisha humbur arsyen. Kujtoja se kisha para meje një shok të shkollës. Harova se ai ishte kryetari i degës, njeriu më  i   fuqishëm  i  qytetit. Kur e pa se kalova çdo kufi, thërriti dy policë, të cilët  më  kapën  për  krahu  dhe  më  flakën përjashta.

Të nesërmen i drejtova një letër Seksionit të Arsimit në Komitetin Ekzekutiv të Rrethit, ku i komunikoja dorëheqjen time nga detyra e drejtorit dhe nga  arsimi.  Nuk  isha  i  denjë  të  punoja  në  atë sektor.

Fillova   punë   si   punëtor   në    ndërmarrjen    e ndërtimit.  Nuk  kaloi  më  shumë  se  një  muaj  dhe  më arrestuan. Më dënuan për agjitacion dhe propagandë.

Përse përfundova në këtë gjendje? Edhe ti e përfundove shkollën me rezultate të shkëlqyera, por nuk re në grackën që rashë unë. Kërkoja lavdinë. Por për të arritur këtë duhej të paguaje një çmim. Ky është kushti i Sigurimit të Shtetit. Ai e ka si parim gjurmimin e atyre që kërkojnë të arrijnë majat. Në mënyrë të veçantë të atyre që kanë ndonjë “kleçkë” në biografi. Një nga këta jam dhe unë. Një gjë të tillë e pagova shumë shtrenjtë. Po ty a të ka ndodhur kjo?

Hektori u mendua para se të përgjigjej. Asnjëherë në jetën e tij nuk e kishin thirrur për ta bërë bashkëpuntorë. Ai i ishte nënshtruar fatit. E dinte gjendjen e tij dhe nuk kishte kërkuar kurrë të ngrihej më lart se një punëtor i thjeshtë.

– Jo! – iu përgjigj mikut të tij, – asnjëherë!

– E shikon, të thashë? Sigurimi ndiqte gjithmonë ata që kërkonin të ngjisnin shkallët e karrierës.

Heshti. E kishte  përfunduar  historinë e  tij.  Edhe  Hektori  nuk  fliste.  Historia  e  Petritit e kishte tronditur, sepse sinqeriteti me të cilin e kishte treguar ai  e kishte befasuar. Ishte hera e parë që dëgjonte një reflektim të tillë të ndërgjegjes. Në atë kohë ishte e modës që njerëzit të hiqeshin të gjithë heronj, të viheshin në garë se kush mund të tregonte më shumë “heroizmat” që kishte kryer në  kohën  e  luftës apo periudhës së ndërtimit të socializmit.

*Fragment nga romani “Ëndrrat e thyera”

Share

Share

… Lumi i Anton Gojçajt e ka gjetur shtratin e vet, një shtrat ku ai si mjeshtër, do të vazhdojë të përpëlitet natë e ditë në një shqetësim të pagjumë për fjalën e zgjedhur dhe magjinë e poezisë./

Nga KOLEC TRABOINI/

Anton Gojçaj, jo vetëm që është një poet e prozator që nuk le motiv pa e thurur mjeshtërisht e fjalë që i buron nga shpirti pa e gdhendur me pasion, por ka edhe një përmasë tjetër që nuk bie aspak më poshtë dy të parave. Është tepër njerëzor, i komunikueshëm, e ka dëshirën e mirë të kërkojë e të zbulojë vlera tek krijuesit shqiptarë të letërsisë së sotme në gjithë përfshirje, them kombëtare sepse kam parasysh hapësirën Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Mali i Zi dhe Diasporë, sa mund të thuash pa e tepruar se janë të paktë  ata që mund ta mbërrijnë me iu afruar në atë cak të atyre tre dimensioneve që e karakterizojnë Anton Gojçajn. Ai është gjurmues i palodhur e këmbëngulës, ndjekës hap pas hapi i letërsisë së mirë. Zbulues i vlerave ndër shkrimtarë të tjerë, kërkon libra, e në mes të librave, vazhdon si të ishte një gjahtar perlash që flenë në fundin e deteve e veç presin daljen në dritë. E sikur u thotë lexuesve shih sa bukur e bëjnë përthyerjen e rrezeve të diellit. Kjo është bukuria e jetës, e reflektimit të saj nëpërmjet artit. Anton Gojçaj do të mund të mbetej në dy  dimensionet e tij  si poet e eseist.  E nisi udhën e krijimtarisë me vëllimin poetik “Poezi” (Illyricum, Tuz 2001) dhe duke kërkuar një shtrat më të gjerë, vërshimi i lumit të tij kaloi në prozë: “Qengji i harruar në mal”, tregime, (“Shpresa”, Prishtinë 2003).  Pas kësaj në rend vjen i treti libër me ese në kërkimin e Anton Gojçajt që nuk ndalet: “Tema e heroit nacional në Letërsi”, (AIKD, Prishtinë 2004). Erdhi dhe “Passio” Buzuku 2004 Prishtinë, si një rrëke malore me ujëra të kthjellëta për të mbushur shtratin e vet krijues si për të na thënë se të gjithë lumenjtë rrjedhin në vendlindje. Një roman ky model për dramën e njeriut larg atdheut, mishëruar në kthimin e piktorit të famshëm në Amerikë Jozef Montanaro si një Odise i përhumbur në botën shqiptare,  ku kish harruar edhe emrin e vet.  Ky kthim në trojet e veta, tek fëmijëria, tek emri i tij Zef Gjoni,  ishte rrugëtimi i fundit për ta mbyllur jetën në qetësi e në paqe. Thirrja e tokës e kushtrimi i të parëve qenka një tundim i madh për njeriun. Ky subjekt që punon në 90 faqe libër thotë më shumë se ca prej romaneve që janë në modë prej trashësisë, por që  nisin e kurrë nuk mbarojnë me shkakun e thjeshtë se lexuesi i lodhur skajshëm i lë për gjysmë. Anton Gojçaj parapëlqen fjalën e saktë, të shkurtër, figurative, si e folura e pleqve të Malësisë,  të cilët urtia i bën më të kursyer, sikur fjalën ta nxirrnin nga pusi. Jo më kot në një prej eseve të tij për letërsinë, në librin “Fakticiteti në letërsi” (Buzuku, Prishtinë 2007), Anton Gojçaj shkruan plot pasion për prozën letrare të Pater Anton Arapit, i cili në kryeveprën e vet “Andrra e Pretashit”  trajton jetën e malësorëve të një shekulli më parë, por aty gjen aq dritë sa për të ndriçuar e parë jo vetëm të shkuarën por edhe të ardhmen. Ëndërrimet për jetë nuk kanë të shuar në këto troje malësorësh me karakter të fortë, ku, sa shuhet një ëndërr ndizet një tjetër si pishtar i pashuar brezash. Anton Gojçaj, ky autor në një  rrjedhë që nuk ka as kohë e as dëshirë të ndalet, vjen me “Shijen e librit” (AIKD, Prishtinë 2009), një vëllim me recensione, interpretime dhe ese. Edhe në këtë libër Anton Gojçaj vazhdon zbuluesen e vet në krijimtarinë letrare pa u kufizuar, në hapësirën ballkanike e gjithkund ku letërsia shqipe kultivohet, por me vështrime edhe në letërsinë botërore. Kështu krahas shumë emrave të krijuesve shqiptarë që nga Ismail Kadare, Nikollë Berishaj, Alfred Çapaliku, Gjek Marinaj, Xhevdet Bajraj, Ndue Ukaj, Anton N. Berisha, Fran Camaj, Nik Ukgjini, Lumnije Hoxha, Nail Draga, Ibrahim Berjashi, Basri Çapriqi e tjerë gjen vështrime dhe ese për veprat e botuara në shqip të Platonit, Charles Bukowskit, Ezra Poundit, Gynter Grasit, Italo Zvevos, si dhe mbi pikëpamjet estetike të Shën Tomë Akuinit, estet i dritës diellore e tjerë. Pavarësisht se Anton Gojçaj, një autor si kalliri me shumë bukë që e mban kokën ulur, shprehet modestish për krijimtarinë e vet në librin “Shija e Librit” ku shkruan:  “T’i shkruaj  dhe t’i botoj përshtypjet e mia për librat kam filluar gjatë studimeve. Si duket, unë qysh atëherë e kam pasur të qartë se në letërsinë artistike s’do jem i suksesshëm”, por me çfarë tregon në vazhdimësinë e tij krijuese koha nuk i dha të drejtë.  Talenti para se të jetë vepër është një shfaqje. E atë shfaqje Anton Gojçaj e kishte pasur që në librin e parë. Ndaj prurja e veprave të reja cilësore  nga ky autor, për  lexuesit apo kolegët shkrimtarë nuk është e papritur. Madje edhe ribotimi i romanit “Passio” në Podgoricë në vitin 2015 dhe interesi i lexuesve që u shfaq për të,  vërteton saktësinë e mendimit të studiuesit dr. Anton Berishaj: “Passio paraqet një kryevepër “të vogël”  të mirëfilltë  të letërsisë bashkëkohore shqiptare”. Po do të ishte i mangët vlerësimi për autorin pa këqyrjen e ashtit të poezisë së tij, që edhe ajo është e vogël në volum por origjinale, me individualitet e ndjesi të thellë. Autori Anton Gojçaj siç shfaqet mjeshtër i fjalës së zgjedhur e ndërtimit të subjekteve e karaktereve në prozë, ndjehet po aq mrekullisht në poezi. Tek poezia e Anton Gojçajt gjen motive hapësinore deri përtej oqeanesh, nuk ka kufizim në këndvështrimin e tij,  por poezia e tij gjithherë shfaqet atje ku ndjehet më mirë, në shkëmbinjtë e malit të Hotit, ku dëgjohet kënga e fëllanxave të malit e ku autori lëshon thirrjen e tij dashunore:  “Vrapo e dashura ime”: buka e bardhë përngjasim vetëtime me shpejt se yjet e hëna vrapo e dashura ime shirat në ty lahen flakërojnë vegime dhelpër është klepsidra vrapo e dashura ime pritjen zjet thellimi ngutuni gëzime herët bëhet vonë vrapo e dashura ime Që nga koha kur botoi vëllimin e parë poetik e deri tek “Dëgjohet një violinë, në suferinë…” poezi, (Enti botues “Gjergj Fishta” Lezhë 2011), kishte kaluar plot një dekadë, por poezitë e Anton Gojçajt vijnë po aq emocionuese, të thella nga mendimi, puhizë në ndjesi, që para se të shkojnë e kërkojnë  motive larg në kohë e hapësirë, më së shumti ngulmojnë në zbulimin e vetvetes, në përjetime që gjithçka e kalojnë në filtrin e shpirtit. Le të sjellim poezinë e cila është përzgjedhur si  titull libri “Dëgjohet një violinë, në suferinë…” Qielli është një portë e mbyllur. Pas portës gjithmonë ka diçka. Qielli është bordel i pafund Miliarda yje si miliarda gra të zhveshura e joshin udhëtarin e lodhur të shtrihet mbi ta. Dëgjohet një violinë… Fryn Një suferinë. Qielli shkundet. Yjet bien një e nga një. Si gjethet. Si mbretër të posarrëzuar prej fronit. Si mbeturina të sofrës parajsore. Qielli është dritare e hapur kudo. Më kot autori Anton Gojçaj e paragjykonte prozën e artin e tij poetik siç e cituam më lart. Ato vërtetë nuk flasin zhurmshëm, nuk buçasin, nuk thërrasin t’u bësh eho, siç u bëjnë ca autorë krijimeve të tyre, por janë si ato lulet e vogla apo fijet e barit që me qetësinë e brishtësinë e vet, pak e nga pak, bëjnë shteg e lulëzojnë në shkëmb. Dhe jo pak herë lulet e shkëmbit janë po aq të bukura, madje shpesh edhe më të bukura se ato që rriten në lëndina të buta e ku qëllon të shkelen me këmbë. Kush ka shëtitur në mal, ku të duket gjithkah thatësirë gri, ka vënë re një aromë të magjishme të cilën askund tjetër nuk e ndjen. Janë aromat e luleve te malit. Vargjet e tij rrjedhin natyrshëm, zbresin si petale që rrëzon era në pranverë, herë-herë të bëhen si fluturzat e borës që shkrijnë në buzët e nxehta të vajzave. Të asaj që i jep titullin një prej poezive të tij më të bukura, një perlë dashurie e denjë për çdo antologji lirike të poezisë kombëtare por edhe ndërkombëtare:  “Vajza që ecën me ombrellë nëpër borë”: sa shumë që duheshim atë mbrëmje me borë si s’ta bëra me dorë si s’ma bërë me dorë kur luanim qiellorë me djallëzoren ironi si s’ma bëre me sy si s’ta bëra me sy do të duhemi përsëri netëve pa orë do të vishemi me florë do të shkrihemi në bore Aq e mbyllur është kjo poezi, po dhe të tjera si kjo në krijimtarinë e Anton Gojçajt, sa të duket si një perlë me të cilën të dashurohen sytë, aq sa autori nuk ia ka ndjerë nevojën as shenjave të pikësimit sepse ato tre strofa në 12 vargjet përbëjnë një unitet mendimi e fjalësh, konfigurimi estetik, të cilat lexohen me një frymë, madje ajo nëpër eter sikur të sjell edhe tingujt e një muzike në imagjinatën tënde si lexues, e ndoshta ky instrument mund të jetë ajo që autori e thërret në titullin e librit, një violinë në suferinë. Shumë prej poezive mbresëlënëse të Anton Gojçaj lënë poetikisht pa frymë për nga shkalla e lartë e përjetimit emocional. Gjithçka zhvillohet shpejt, aq shpejt sa të përngjan sikur je me vështrim në qiellin mbrëmësor. Sheh një yll që këputet tek lë një vrragë të thellë si prush zjarri, e ani pse ylli është shuar, vazhdon të lërë gjurmë dritë në sytë e tu, në kujtesën tënde. Pikërisht për këtë thonë se poezia ka magji, është dehja e fjalëve, është fryma e shpirtit që të prek edhe atëherë kur mendon se je larg prej botës së emocioneve dhe frymëzimit. Ajo të vjen pa pasur nevojë ta thërrasësh. Ajo vjen tek njeriu në shumë trajta por në rastin më fatlum kemi metamorfimin poetik të fjalës si drithërimë drite Por a është kjo arritje e mjaftueshme për ta konsideruar se autori është në pikën më të lartë të trajektores së vet krijuese, aq më tepër se tashmë  ai është një nga autorët më të veçantë që e pasurojnë letërsinë shqipe. Duke e ditur psikologjinë e Anton Gojçajt, marrëdhëniet e tij me artin, rrethanat e jetës ku formohen prirjet dhe karakteri,  do të thosha se vetë autori do ta konsideronte të pamjaftueshme rrugëtimin e tij të deritashëm letrar. Sepse ja çfarë thotë në  poezinë e tij “Energjia e poezisë”: “Universit i duhet edhe një vers”. Pra çdo përkryerje është një shteg i ri  për të vazhduar udhën e guximshme të artit, një rrugëtim ky që nuk ka fund. Ajo çfarë dimë apo hamendësojmë për krijimtarinë e larmishme të shkrimtarit është se  lumi i Anton Gojçajt e ka gjetur shtratin e vet, një shtrat ku ai si mjeshtër, do të vazhdojë të përpëlitet natë e ditë në një shqetësim të pagjumë për fjalën e zgjedhur dhe magjinë e poezisë.

Share

Share

 – tregime nga Visar  Zhiti me vizatime nga Atjon Zhiti -/….LIBRI SHPERNDAHET SOT, NE DITELINDJEN E ATJONIT, QE SOT DO TE ISHTE 21 VJEC….

“Valixhja e shqyer” është libri më i fundit i shkrimtarit Visar Zhiti, tregime të shoqëruara me vizatime nga Atjon Zhiti, atë e bir së bashku, botim i porsa dalë nga shtëpa botuese “OMSCA-1”.                                                                                                     I veçantë dhe tërheqës për përmbajtjen dhe “historinë” e vet, album bardhë-e-zi ndërkohë, një mpleksje moderne, që përçon ndër të tjera kumtet dhe emocionet e bashkëpunimit dhe të dashurisë mes brezave.                             Gjuha metaforike e Zhiti që shkruan, me gjuhën metaforike të Zhitit junior që vizaton, harmonia e fjalës me linjën, e ritmit me hijen, një risi, një puzzle artistik jete senërtohen begatshëm nën një kopertinë domethënëse dhe të bukur si me shi yjesh.

NË KOPERTINË E PASME lexojmë:

“Valixhja e shqyer” është një libër për të gjithë, i lexuesit pa moshë ose i çdo moshe, pra ka arritur më të vështirën, ndërkaq personazhet e tij më së shumti janë fëmijë e të rinj dhe lexuesi i parë sigurisht janë “ata që rriten”, teksa diçka mbetet e njëjtë e misterioze.

Pikërisht këtë sjell dhe ky libër, ku, ndër të tjera, përziehen fantastikja e reales me lojën, ringjallje statujash e rrëfime gjallesash që nuk flasin, amfiteatro qiellorë me kërshërinë e së përditshmes, modernizime të legjendës shqiptare e origjinalitet i spikatur.

Sinqeriteti dhe humori, poezia dhe trishtimi janë ‘princërore’, aq sa duket se kemi të bëjmë me një libër ‘princ’ si te Oscar Wilde e Antoine de Saint-Exupéry, por të mjediseve tona.

“Valixhja e shqyer” nis me një ese, që ndërpritet, për të vazhduar si mbyllje tronditëse e librit, i cili mbart copëza kohe të një jete, që nga fillesat e saj shkrimore e deri më tani, i shoqëruar me vizatime të djalit të autorit, Atjoni, që është dhe personazh në 19 rrëfimet që përfshihen këtu, aq sa dhe mosha e tij.

Prandaj dhe u rishkrua ky libër për të qenë i tillë, fëminor deri në trill, me urtësinë e të mëdhenjve, magjepsës gjithsesi.

FATI I LIBRIT:

      “Valixhja e shqyer” ka brenda dhe “historinë” e pazakontë të këtij libri, ku gjejmë dhe parathënien-dëshmi të shkrimtarit të njohur, Bashkim Shehu, i cili ndër të tjera rrëfen:“Një ditë, vite e vite më parë, po ky libër, i saposhkruar nga Visari, m’u dha nga shtëpia botuese “Naim Frashëri” për t’u recensuar, siç ishte rregulli asokohe… Por libri nuk u botua, ngaqë Visarin ndërkaq e futën në burg…

Sidoqoftë, një nga kopjet e dorëshkrimit të këtij libri mbeti tek unë. Vazhdova ta ruaja, duke e mbajtur të fshehur diku. E ruajta deri në ditën kur babai im, ndonëse me pozitë të lartë në pushtetin e asaj kohe, u shpall… armik. Meqenëse prisja kontroll nga sigurimi, dorëshkrimin e Visarit e dogja, duke menduar se ruajtja e tij tash e mbrapa do të kishte qenë e rrezikshme për të dy.

Por, ashtu si çdo përrallë, edhe kjo mbaron mirë, për Visarin e për mua, që jetojmë të lirë dhe, gjithashtu për këtë libër, i cili, sidoqoftë, nuk humbi.”  

Vërtet është një libër “që nuk humb”, që e përtërin dhe pasuron arkitekturën e vetvetes, rrëfime të reja dhe imazhe të reja, që krahas aventurës së krijimit, ka dhe aventurën e mbijetesës, tipike kjo për shkrimtarin Visar Zhiti.                                                                                                        Ai në fund të esesë së tij për “Valixhen e shqyer” si fati shpjegon:

“E nisa në Shkodër, student, e vazhdova në Lushnjë, ku banoja, pastaj në fshatrat e Kukësit, ku më çuan mësues, më priti nën tokë, derisa dola nga burgu, e rishkrova në Tiranë, u botua dhe e rishkrova të gjithin edhe një herë në Romë. Është po ai dhe i ri njëkohësisht…. Libër që më ka ndjekur gjithë jetën…”

Vizatimet e freskëta, që mbartin dhe ato “rrëfimin” e tyre të pavarur, duke iu bashkuar tregimeve që “vizatojnë” pjesë jete e kanë fill lidhës mes tyre si krerët e një romani, zbulojmë se dy fëmini e dy adoleshenca japin dhe marrin në mënyrë të ndërsjelltë në dy kohë, në dy gjini arti, ndërkaq duket sikur të shkuarës i është hijezuar e ardhmja, përvojës i është shtuar ngazëllimi, lojës mënçuria, me një horizont fantastik pritjeje dhe dy autorët shkrihen në një, si në përqafimin e tyre babai me djalin.

Një vlerë të re, një ngjarje mes ngjarjeve kulturore do ta quanim librin “Valixhja e shqyer”, të cilin Shtëpia Botuese “OMSCA-1” e shpërndan sot, në ditën kur Atjon Zhiti do të mbushte 21 vjeç, dhuratë që besojmë se do ta gëzojë dhe në Qiell. Ndërkaq kjo është dhe dhurata që i japet lexuesit dhe artdashësve, një trini moderne e atit dhe e birit dhe e shpirtit të tyre në një vepër.

KANË THËNË

për Visarin shkrimtar:

Visar Zhiti është shkrimtari shqiptar, jeta dhe vepra e të cilit mbase pasqyron më mirë historinë e kombit të tij…                                                                                                                                      Robert Elsie

…ai është Shkrimtar nga ata që ka fare pak, nga ata që fjalën e kanë krah, fluturojnë me të në ferr e parajsë, pa u tretur nga flakët, pa u verbuar nga drita.

Marisa Kërbizi

…ka forcën t’ia ndryshojë lexuesit vizionin për botën…

Kevin Higgins

për Atjonin piktor:

Atjoni i vogël e ka kuptuar dhe vizatimi i tij është një “strategji politike” e madhe, shumë më serioze dhe konkrete se ato të udhëhequra me forcën e armëve.

Giampaolo Mattei

Një lojë tensionesh dhe harmonish kromatike befasuese të krijuara me kokëshkrepjen dhe guximin tipik për temperamentet krijues. Këto tablo dhe vizatime të arrira janë dëshmitare të heshtura të energjisë, lirisë dhe dëshirës së natyrshme fëminore për të komunikuar.

Gëzim Qendro

Kapja e universit në të gjitha dimensionet. Kjo është fabula e pikturës së tij. I mbërthyer nga ky detaj artistik… ajo tingëllon përtej moshës dhe me tendenca të dukshme ndaj artit modern, abstraksionit apo minimalizmit… Për të fluturuar drejt së pamundurës, përjetësisë…

Gëzim Tafa

_________________

         Përgatiti “Botuesi”

Share

Share

…

Share

Share

Nga Blerina Ҫizmja/

Një libër që përcjell fuqishëm dhe me realizëm kujtesën e krimeve, trishtimin e pasluftës dhe njëkohësisht, zhgënjimin e një populli që aq shumë e aspiroi lirinë… Gjithçka ndërthuret harmonishëm nëpërmjet ngjarjeve dhe tipareve të personazheve, të cilat lidhen mes tyre në një pikë a në tjetrën, për të plotësuar tablonë e Kosovës së pasluftës.

Një libër që këlthet nga dhimbja, por më shumë nga dëshira për t’iu kthyer ndërgjegjësimit se nuk është kjo ajo çka aq shumë aspiruan luftëtarët për liri; një popull i tërë i masakruar në emër të urrejtjes etnike, por që kurrë nuk e humbi shpresën për një të nesërme më të mirë. Me gjithë dhimbjen që shoqëron në çdo hap fatet e personazheve, çdonjëri prej të cilëve ka shumë për të thënë qoftë edhe me heshtjen e tij, libri të lë një shije optimizmi dhe force për të vazhduar, duke ndryshuar.

Sepse, siç u thotë njëri ndër personazhet e skalitura mjeshtërisht, nxënësve të tij: “Juve ju mbartet amaneti për ta kompensuar kohën e humbur të dijes, shkencës dhe kulturës me angazhim të dhjetëfishtë, sikurse bënë paraardhësit për lirinë. Dhe, nëse ju nuk e përfillni këtë amanet, do t’ju ndjekë edhe në varr mallkimi i paraardhësve dhe pasardhësve”.

Një libër që do t’ju mbetet gjatë në kujtesë, duke ju bindur se të gjitha personazhet e tij i keni takuar në jetë, i keni njohur nga afër dhe i keni dashur, si t’i kishit të afërmit tuaj.

Share

Share

Share

Share

Share

Share

NGA PËLLUMB GORICA*/

Jeta e njeriut është një labirinth të fshehtash e të panjohurash, fantazish e meditimesh, ndjenjash dhe ndërlikimesh, në të cilat njeriu mundohet vazhdimisht të depërtojë në to, por të vërtetën e madhe e kupton vetëm në fund, kur i soset gjithçka dhe ai e mbyll me një skepticizëm të pashpjegueshëm: “Ikën vitet sikur s’qenë”. Duke pranuar se njeriu në vetvete është një labirinth dhe se jeta që jetojmë  është gjithmonë një “Tunel”, që here – herë nuk ka dritë në fundin e tij, shkrimtari  nga Kumanova, Burhanedin Xhemaili në librin me tregime “Në fund të tunelit”, nuk  e pranon psikologjinë e atyre që i vret mendimi se “kjo jetë është e kotë”.

Libri është një përplasje e fortë dhe e përhershme midis jetës dhe ireales, fantazisë dhe imagjinares, paragjykimeve dhe logjikës së shëndoshë njerëzore. Aty ku imagjinata kërkon të marrë pushtet e të sundojë fort logjikën e zhvillimit të gjërave, autori shpejt fut në punë inteligjencën, punën dhe përvojën njerëzore, hallet dhe brengat e përditshme që njerëzit i kapërcejnë me kulturën, mendimet, përvojën dhe vullnetin e tyre. Çdo tregim e mban në këmbë e papritura. Autori e nis thjesht tregimin, herë si përrallë për të vënë fëmijën në gjumë dhe herë si një bisedë që ka mbetur përgjysmë dikur, herë si ofshamë shpirti dhe herë si sprovë logjike, dhe vetëm kur shikon shpërthimin që kërkon të tresë qëllimin kryesor të fabulës së zgjedhur, me një ndriçim që të ngacmon arsyen, e zbret zgjidhjen e krijimit të tij në hullitë natyrore të së kuptueshmes dhe njerëzores jetë.

Autori për çdo fenomen e zhvillim ka mendësinë e tij, por ai kurrë nuk i robëron mendimet e ndjenjat e veta, nuk i ndrydh në kafazin e dëshirave të të tjerëve apo t’ia nënshtrojë presionit të pushtetit të më të mëdhenjve. Ai shkruan në një nga tregimet e tij, thjesht pa bërë deklamime mburravecësh se “… nuk e kisha ndërmend ti robëroj parimet e mia, edhe pse koha e mbrapshtë kërkonte heshtjen totale”. Edhe kur ndonjë mundohet të përfitojë nga injoranca e njerëzve të thjeshtë e hallexhinj, duke i trembur me një “Buf me katër sy” apo me “Magjistaren e trentë”, ata më shumë vulosin dështimin dhe turpin e tyre, se sa përfitojnë ndonjë vlerë morale e materiale e nuk lënë emër të mirë pas.

Në tregimin “Bufi me katër sy“ autori me mjeshtëri përcjell një mesazh të madh se njerëz të mirë e të pafajshëm, miqësia dhe bukuria njerëzore, “bien viktimë e bestytnive dhe injorancës,” të cilat po nuk u luftuan, bëhen rrezik për tërë zhvillimin. Siç bën përqasjen e veseve të mira njerëzore me hove shpërthyese të jetës së përditshme, dhe këtë me një arsyeshmëri edhe një paralelizëm të goditur e domethënës, midis mashtrimit e presionit të injorancës dhe bestytnive të vjetra nga njera anë, me dhunën e reprezaljet të regjimit serb nga ana tjetër, i cili nuk është gjë tjetër veçse pjellë e kësaj psikologjie dhe këtij nacionalizmi mesjetar, i cili fatkeqësisht është ende aktual.

Në tregimet e bukura të Burhanedin Xhemailit, që herë- herë marrin karakterin e një rrëfimi të mirëfilltë, e herë karakter minidramash hamletiane, mendja e mprehtë e lexuesit të vëmendshëm gjen gjithçka, edhe Kalin e Trojës, edhe Santiagon e librit “Plaku dhe deti”, gjen edhe Bajronin romantik me lamtumirën e tij të pashuar, por edhe rilindasit e kombit që kontribuan për iluminimin e atdheut të tyre. Në gojë të miqëve dhe shokëve ka vënë shprehje të tilla si :”Bota është ndërtuar rreth interesit dhe njerëzit jetojnë për interes.” ; “E çmendi dhe varrosi vetmia” ; “Mjeshtëria nuk ka kufinj siç nuk ka kufinj  e mira dhe e keqja’’ ; “Njeriu pa memorie të zhvilluar është gjysëm i vdekur e gjysëm i gjallë”; autori jo vetëm vë në qarkullim mesazhe, por edhe bëhet sigurisht një përçues i filozofisë dhe mençurisë popullore, e cila përcillet tek lexuesi me një gjuhë shpirti, natyrshëm si mësim me vlerë për gjithë brezat që vijnë pas nesh.

Nëpër tregimet bindesh se autori jeton e shkruan jo vetëm për veten e të afërmit e tij, por edhe për të tjerët, për ata që e duan zhvillimin, të mirën, të drejtën, të bukurën, vlerën e shpresën, për njerëz që i japin jetë jetës, dhe jo për ata që jeta i merr zvarrë. Kur përfundon së lexuari këtë libër me vlerë sikur bindesh deri në fund se autori ka një qëllim, një mision, një lajtmotiv të shpallur, që bashkë me të ndershmit dhe të vullnetshmit e kësaj bote, bashkë me synimet e shpresave të mëdha: “T’i heqim prangat e përditshmërisë për të ndërtuar ura të qëndrueshme, që njerëzit të lëvizin sikur rrjedha e lumit të shpresave“; sepse autori  bindjen e patundur që ka për vete, kërkon tua ngulisë edhe të tjerëve;  ‘‘se bota nuk është ziliqare për njerëzit e devotshëm që rrezatojnë urtësi e devotshmëri”; por i pranon ato kundrejt një haraçi që në gjuhën e letrave dhe të historisë quhet vetmohim.

* (Libri me tregime “Në fund të tunelit”, i shkrimtarit Burhanedin Xhemaili)

Share

Share

NGA GËZIM LLOJDIA /

 Mevlanizmi në Shqiperi /

Mevlana Xheleledin-i Rumi . Disa nga ju mund ta njohin si dervishi rrotullues për shkak të praktikës të famshme, si një formë e kujtimit të Perëndisë .Pema e kësaj familjare përfshin 800 vite dhe 26 breza. Familja është një nga familjeve më të vjetra në botë. Mevlana emërtohet edhe ndryshe ose Movlana dhe Jalal Al-Din ose Jalaluddin. Mevlanizmi është i përhapur dhe i njohur edhe në Shqipëri si një nga tarikatet e besimit islam ose një udhë shpirtërore. Një kuriozitet mbetet për tu kthjelluar është se edhe familja e famshme Vlora, thuhet se ka aderuar në këtë tarikat gjatë kohës kur paraardhësit e saj ,ishin degdisur të internuar në Konia të Anadolit. Mevlanizmi është një prej 12 rrugëve shpirtërore, janë njohur me emrin tarikat në gazetat dhe mediumet shqiptare cilësohen gabimisht:sekt fetar që do të thotë ndarje në të vërtetë ata i përkasin islamit dhe janë pjesë e ti,j por që kur u krijua ndarja mes shitëve dhe synive u përfshinë tek shitët ,mevlanizmi ashtu si bektashizmi,kadrizma etj, hyjnë tek të parët e kësaj ndarje dhe janë pjesa më e qelibartë ,ujë më i distiluar i besimit. Në Shqipëri mevlanizma quhet kështu për shkakun se kanë marrë emrin e themeluesit të kësaj udhe shpirti. Është e njohur për vallen mistike të quajtur Sema , aktualisht sema pra tingujt e saj dëgjohen ende në Anadoll, por vetëm në 15-16 gusht,kohë kur mbahet një festival në Hacibetasin e sotëm. Përgjithësisht udhëheqësit shpirtëror, quheshin pir dhe besohet se ai shekull i përket misticizmës islame e cila mbriti në kulmet e saj. Shkollat e famshme të Persisë ishin tepër të zhvilluara në atë kohë. Misticizmi studiohej në shkolla teologjike, por dhe udhëhiqej nga mistikë të famshëm të kohës, Mevlana Rumi Xheladdin,në Konia,Haxhi Bektash Veli në Sulxhe Karayujk, etj.

Mevlana ,poeti mistik që preku perëndimin

Mevlana Rumi Xheladdini është një shenjt mysliman mistik anatolian i shekullit 13- i njohur në të gjithë botën për poezin e tij të hollë dhe fjalët e diturisë, të cilat janë përkthyer në shumë gjuhë. Mevlana ishte një mysliman, por jo një lloj ortodoksi. Doktrina e tij predikonte tolerancë të pakufizuar, arsyetimi pozitive, mirësi dhe bamirësi e ndërgjegjësimi përmes dashurisë. Për të,të gjitha fetë ishin të vërteta më shumë ose më pak. Mevlana ka shikuar me sy të njëjtë si për muslimanët, hebret dhe të krishterë njësoj. Mësimet e tijishin paqësore dhe tolerante dhe kanë apeluar për burra të të gjitha sekteve dhe besimeve. Në vitin 1958, Papa Gjoni XXIII ka shkruar një mesazh të veçantë duke thënë: “Në emër të Botës Katolike, unë përkulem me respekt përpara kujtimit të Rumit.” Mevlana iku nga kjo botë më 17 dhjetor 1273 dhe u varros pranë babait të tij në Konia, në Turqi. Një vend i shenjtë i shkëlqyer, moseleumi Mevlana, tani është një muze dhe vend pelegrinazhi. Çdo vit në atë ditë, në këtë mauzole magjepës festohet Seb-i Arus, ” Ditën ‘e tij, së bashku me mijëra njerëz nga e gjithë bota. Hz. Mevlana Rumi Xheleledini është, poet dhe babai thuhet në burimet turke në fakt quhet udhëheqësi shpirtror :Mevlevi. Ai është i njohur si Hz. Mevlana në Lindje dhe si Rumi në Perëndim. Në lindje, familja e tij e njohu me emrin e tij Muhammed, edhe pse ai erdhi në jetë me nofkën Xheleledin. Sa për “Mevlana”, ajo kometohet për “gradë shpirti “, ndërsa “Rumi” ka të bëjë me “vendin Rum” ose “Anatolia”, ku ai jetonte vend në Turqi që ka njohur shumë mistik të famshëm. Në jetën e tij, ai ishte referuar edhe si “Hudavendigar”, që do të thotë “kreu i shquar”, ndërsa titulli i pranishëm është njohur ndërkombëtarisht. Hz. Mevlana ka lindur në qytetin Balkh, Horasan, i cili në atë kohë ishte i banuar nga fiset turke, (Balkh, sot, mbetet brenda kufijve të Afganistanit). Mümine quhej nëna e tij ishte e bija e Rükneddin, “emiri” i Balkh dhe babai i tij, Bahaeddin Veled, ishte “Sulltan i të diturve”,pra dijetar. Përplasja e mendimit të tyre me Fahreddin Razii, një prej mistikëve bashkëkohor të kohës së tij, së bashku me probabilitetin e një pushtimi mongol e detyroi atë kërkoi të lërë qytetin e tij i shoqëruar nga gjithë familja e tij, në migrimin e tyre, nëpërmjet rrugës që përshkonte Bagdad, Mekë, Medinë, Damask, Malatya, Erzincan, dhe Karaman, përfundoi, më 3 maj 1228, në Konia me ftesë të Alaeddin Keykubad, perandori Seljcuk. Pas martesës së tij në Gevher Banu në Karaman, Konia, Hz.Mevlana kishte dy djem të cilin ai i quajti Bahaeddin (Sulltan Veled) dhe Alaeddin. Vite më vonë, gjatë kohës së tij në Konia, dhe pas Gevher Banu u nda nga jeta, Mevlana i biri që i ndriti shkëndijimi në sy u martua me Kerra Hatun me të cilin ai kishte dy fëmijë më shumë, një tjetër djalë, Muzafferreddin Emir Alim dhe një vajzë Melike .Mevlana filloi të ndjek mësimet e atit të tij në një moshë shumë të hershme, ai ndjek të vërtetën hyjnore dhe sekretet. Ai fitoi gjuhët turqisht, arabisht, persisht, greke, si dhe greke klasike. Ai nis studimet e feve të tjera së bashku me Islamin. Nga historia për mjekësi, ai merr edukimin e tij fillestare nga babai i tij dhe pastaj nga Seyyid Burhaneddin Tirmidhiu dhe studiues të tjerë të lartë të kohës. Më vonë ai vetë, nga ana e tij, mëson qindra nxënësve në medrese ( atë kohë quheshin universitete teologjike. Ndërkohë, Semsi Tebrizi, në një literaturë tjetër gjendet me emrtimin Shemsi ne radhë shpirtëror i fundit ka arritur, në kërkim të njohurive të tij me urtësinë e tij. Shemsi dhe Hz. Mevlana, nga takimi i tyre i parë në Damask, takohen përsëri në 1244, në Konia. Këta të dy përqendrohen intensivisht në diskutimet hyjnore dhe së bashku ata arrijnë urtësi qiellor . Me shumicën e kohës së tij të kaluara në bisedime të pafundme, recitale poezi, ritualeve shpirtërore, xhelozia bëhet e ngjallur në mesin e studentëve të Mevlanës. Thashethemet padrejtësisht janë përhapur kundër Semsi Tebrizi-i, i cili I ofenduar ikën nga Konia për Damask. Hz. Mevlana, në pikëllimin e tij të thellë, shkruan shumë nga vargjet e tij, që kemi lexuar në Divani Kebir. Nxitësit e kësaj situatë të pafavorshme shprehin keqardhje dhe një grup të udhëhequr nga djali i Sulltan Mevlanës, Veled shkon në Damask dhe e sjell përsëri Semsi Tebrizi. Megjithatë, xhelozia lind edhe një herë dhe Semsi, këtë herë, papritmas zhduket krejt. Edhe pse varri i tij supozohet të jetë në Konia, nëse ai ka braktisur qytetin ose u vra ,ende mbetet një mister. Sema vallja fetare

‘Valle’ e dervishëve rrotullues është quajtur Sema dhe është një pjesë e frymëzimit të Mevlanës është bërë pjesë turke, e historinë, besimit dhe kulturës. Burimi. Origjina e parë e Sema duhet të ketë qenë e hershme. Përmendet mistiku Mevlana Xhelaledin Rumi 1207. Ndërsa si shkaku i ndezur nga afrimi hyjnor. Mandolinën,tumbeleku me zërat e përfituara ajo binte në shijen hyjnore. Një mistik i rrallë si Gazaliu ka thënë se efekti i muzikës dhe valles është më i thellë tek ata, që u prek ndenjën,sepse natyra e tyre është më e thjeshtë dhe ndjeshme. Gazaliu më tej parashtron :Përmendet për shembull kavalli, dhe sumatë e sufive, që ngutin ndër ta dashuri më të madhe për Zotin.Këta me anë të muzikës bien dendur në ekstazë dhe vizione shpirtërore. Në këtë gjendje,zemrat e tyre bëhen si ar i kulluar,duke aritur gradë pastrimi që s’mund të arrihej tjetër qysh. Këtu,sufiu gati bëhet,i vetëdijshëm dhe pjesëtar i botës shpirtërore. Një nga pasazhet më të mirë të këtij besimi,që aktualisht jeton sot është rituali i vallëzimit. Burri dhe gruaja,kërcejnë nën ritmin e muzikës me mëndje në shpirt,sepse sinqerisht ndihesh mirë,nëpërmjet lëvizjeve të trupit,pa patur paragjykime për estetikën dhe bukurinë. Në të vërtetë ky ritual mistik, një afeksion, që jeton nga koha e shekujve të misticizmës ku mjaftë dervishë të tarikateve ndikuan me energjinë e tyre në gjuhën turke dhe në filozofi.

Share

Share

Nga Albert Z. ZHOLI/Poetja dhe shkrimtarja Iliriana Sulkuqi mbetet unike në mënyrën e organizimit të aktiviteteve. Sa herë ajo vjen nga Amerika patjetër do të organizojë dhe do të mbledhë në salla të ndryshme poetë dhe shkrimtarë nga të gjitha trevat e Shqipërisë. E thjeshtë, korrekte dhe me një mirësi të tejskajshme femërore, këtë radhë gjetja e saj promovuese ishte krejtësisht e veçantë.  Dëshira  e saj ishte të sillte pranë krijuesve poetët e talentuar Frederik Reshpja, Ndoc Gjetja dhe Betim Muço, që tashmë kanë ndërruar jetë. Kush ishte e veçanta? Me intuitën e saj, ajo përgatiti për secilin nga poetët nga një libërth xhepi me poezitë më të mira, ku secili libër kishte në kopertinë foton e secilit poet dhe në faqen e dytë foton e tyre të hijezuar për të treguar përjetësinë. “Dashuri dhe paqe” ky ishte slogani i takimeve që organizoi Iliriana në qytetet kryesore shqiptare për të bërë  prezent veprën e poetëve që tashmë nuk jetojnë. Ajo i solli të gjallë me frymën e poezisë së tyre, me mënyrën e konceptimit të takimeve, me mënyrën e përcjelljes së veprës së tyre tek artdashësit. Jo më kot slogani ishte “Paqe dhe dashuri”. Ky slogan kishte në thelb krijimtarinë e poetëve, mesazhin e veprës së tyre, dëshirën e tyre. Sot Shqipëria përjeton vite të tëra tranzicioni të stërzgjatura, ku vrasjet janë të përditshme, hasmëria nuk duket në horizontin e sharjes, droga është problem i ditës, sharjet në parlament janë bërë si zhargoni i rrugaçëve. Ndaj duhet kjo frymë e vëllazërimit, ndaj sot më shumë duhet “Paqe dhe dashuri”. Të jesh pjesë e emocioneve të bukura, thekson poetja Fatime Kulli, në takime ku fjala poetike peshon rëndë, është po aq e shëndetshme, sa dhe shpresëdhënëse për jetën artistike, kur ndjen dorën e Zotit, se “JETA shëtit nëpër ëndrra” si në librin e poetes së talentuar.

Në Shkodër

Në datën  16 shtator në orën 12, në Bibliotekën “Marin Barleti” në Shkodër, un ndje madhështia poetike e tre poetëve me klas të lartë letraro-artistik, më të mirët e të mirëve: Frederik Reshpja, Ndoc Gjetja dhe Betim Muço. Respekt e mirënjohje pa fund poetes se mirënjohur Iliriana Sulkuqi, që me humanizmin e saj na dhuron tre vepra të tre poeteve brilantë dhe na mundëson këtë takim poetik, poetët mes poetëve, dhe një mirënjohje të veçantë për Bibliotekën “Marin Barleti”, për organizimin e takimit “Udhëtim poetik në krijimtarinë e Frederik Rreshpes, Ndoc Gjetjes dhe Betim Muços. Frederik Rreshpja, Ndoc Gjetja, Betim Muço, Zef Zorba,Sandër Gera, Tonin Shtjefni e të tjerë që nuk rrojmë më. Në këtë takim duhet të përmend disa nga pjesëmarrësit: Diana Çelepia, Fatime Kulli, Kolec Traboini, Iliriana Sulkuqi, Skënder Temali, Mimoza Rexhvelaj, Farida Zmijani Ramadani, Lida Lazaj.

Në Elbasan

“PAQE DHE DASHURI”- NGA SHKODRA NË ELBASAN

Në qytetin tim të ballakumeve do të bujtin me fjalën e tyre të pavdekshme poetët qiellorë Betim Muco, Frederik Rreshpja, Ndoc Gjetja, Martin Camaj, Bilal Xhaferri, Murat Isaku, Din Mehmeti, Viktor Qurku, Drita Çomo, Genc Leka, Vilson Blloshmi, Dhori Qirjazi, etj, të shoqëruar nga Ai, Milianov Kallupi , që për vite me radhë ngjiti në skenën e Teatrit “Skampa” poetët nga të gjitha trojet shqiptare, Ballkani e më gjerë, në “Ditët Poetike të Verës”.
Këtë herë Novi do të ketë në krah të tij edhe pararendësin, që shkroi dhe botoi në shqip, për herë të parë poezinë Haik, poetin shkencëtar Betim Muço. Le t’i bashkojmë, në këtë kafe kujtimi, fjalën tonë poetike, fjalës së tyre të pavdekshme, duke konfirmuar kështu fjalën e Çelebiut, se Elbasani është Shtëpia e Poetëve.  Pas udhëtimit në Kryeqendrën e letërsisë dhe artit shqiptar, në Bibliotekën “Marin Barleti” në Shkodër, ku ndjemë vlerat e artit të mirëfilltë poetik, prej TRE Kalorësve të Poezisë Kombëtare Shqiptare: Frederik Reshpja, Ndoc Gjetja dhe Betim Muça, vazhdon udhëtimi “Kujto Poetin” në qendrën e Shqipërisë, në qytetin e Kristoforidhit, Elbasan.  “Paqe dhe Dashuri” është motoja e mesazhit që ka skalitur në mendje e shpirt, poetja më humane e letërsisë dhe artit shqiptar, Iliriana Sulkuqi, “Ambasadore e Paqes”, në turin e aktiviteteve letrare “Kujto Poetin” në nder të tre poetëve: Reshpja, Muça, Gjetja.
(Bashkëpunëtorë i tre poetëve kalorsian është, poeti, shkrimtari, publicisti, kineasti, Kolec P. Traboini)

Mes poetëve,  me “Poetin”!!

Sipas muzikantit të talentuar Zeqir Sulkuqi: Duke ndjekur këtë event origjinal letrar të organizuar nga I.Sulkuqi & K.Traboini sinqerisht u emocionova. Shikoja te pranishmit të përmallur, të lotuar, të ekzaltuar ku patetika lumturuese ndërthurej me atë dëshpëruese. Për dy ore vargu i “Poetit” në artikulimin e Poetëve që jetojnë dhe mbajnë gjallë këto krijime të çmuara të poezisë shqipe! Në veprat e tyre bëhen evidente dukuri shoqërore, të cilat i ndeshim dhe sot! Absurdja me Realen. Mrekullitë krijuese të një mendimi novator bëhet papritmas objekt apo subjekt i padukshëm i jetës reale. E shëmtuara përballë bukurisë së vërtetë. Sofrat bujare me qerasjen shqiptare (kafe, raki, karamele e një gotë ujë)- përballë pritjeve apo banketeve madhështore ku te ftuarit s’njohin njeri tjetrin..Së fundi kuptova, ,kjo është personale, që: Poetët janë me afër Paqes se askush. Kanë prekur dashurinë e vërtet, pak përpara të tjerëve dhe: godasin më direkt, mekanizmat që ngushtojnë hapësirat e lirisë njerëzore!

Nga Elbasani në Durrës

Sipas poetit Agim Bajrami: Tre Kalorësit e Poezisë Kombëtare Shqiptare, Frederik Reshpja, Ndoc Gjetja dhe Betim Muça, vazhduan udhëtimin pa praninë fizike dhe me artin e pavdekshëm, nën kujdesin shpirtëror të kolegëve e artistëve: “Kujto Poetin” në Pallatin e Kulturës “Aleksandër Moisiu” në qytetin më të lashtë të qytetërimit, në Durrës, poetja më humane e letërsisë shqipe, Iliriana Sulkuqi, e palodhura me “7 plagët e Gjergj Elez Alisë” siç thotë poeti Dritëro Agolli, vazhdon turin e saj nga njeri cep i atdheut në tjetrin me tre korifenjtë e poezisë shqipe. Në këtë takim merrnin pjesë artistë të shquar të këtij qyteti, të cilët me zërin e tyre na e bënë takimin edhe më të bukur, edhe më të paqtë, këtë mision që kërkon të përcjellë autorja Iliriana Sulkuqi, “Dashuri dhe paqe”. Bashkëpunëtor i tre poetëve kalorisianë  është, poeti, shkrimtari, publicisti, kineasti,Kolec P. Traboini, edhe pse në mungesë, u falënderua për bashkëpunimin e tij, nga poetja Iliriana Sulkuqi dhe ligjërues të tjerë gjatë fjalës së tyre, “Kujto Poetin” në Durrës.

Stafeta e përkujtimit të tre emrave ndër më të njohurit e letrave shqipe, (por që tashmë s’jetojnë me midis nesh), poetëve Frederik Reshpja “poeti i vetmisë “, Ndoc Gjetja “poeti Krisht “,dhe Betim Muço, pasi përshkoi qytetet e Tiranës, Shkodrës dhe Elbasanit ,u ndal dhe në Durrës. Ka qenë ideimi i poetes së mirënjohur me banim në Sh B A,si dhe e poetit Kolec Traboini që në bashkëpunim me klubin e shkrimtarëve Durrës ,t’i sillnin gjurmët e tyre letrare edhe këtu pranë valëve te detit , mes poetëve , shkrimtarëve dhe lexuesve të shumtë të këtij qyteti. Ishte një atmosferë e tillë emocionale që mund ta krijoje vetëm madhështia e vargut brilant të këtyre mjeshtërve të fjalës poetike, të cilët me krijimtarinë e tyre e ngritën metaforën tonë poetike në stade të lëvdueshme. Aktiviteti, i cili u zhvillua ne odeonin “Nikolin Xhoja” të pallatit të kulturës Aleksandër Moisiu u hap nga kryetari i klubit të shkrimtarëve të këtij qyteti Nikollë Spathari. Në fjalën e tij të hapjes, krahas evidentimit të vlerave poetike të tre poetëve të mësipërm, ai solli para auditorit edhe mbresa nga miqësitë dhe njohjet e tij të gjata me ta, kryesisht me Frederik Reshpjen. Me mjaft interes në fjalën e tij ishin momentet e bashkëpunimit të tyre të gjatë letrar , si dhe ato të momenteve të dënimit te tij nga diktatura Po kështu, poetesha dhe organizatorja e këtij përkujtimi Iliriana Sulkuqi, ngriti lart vlerat artistike dhe humane që rrezaton poezia e tyre gjatë shfletimit, për mbarë kulturën dhe letërsinë tone kombëtare. Lirikat e Frederikut , Ndocit dhe Betimit tha ajo, janë si gjerdanë me brilantë në fondin e artë të poezisë sonë bashkëkohore. Ndërkohe poetesha nuk harroi të ngrinte lart edhe rolin e disa prej botuesve me zë të diasporës si Nase Jani , Grigor Jovani, Fatmir Terziu, etj, të cilët me revistat e tyre, “Pegas”, “Pelegrin” dhe “Fjala e lirë” kanë bërë një punë lavdëruese për evidentimin dhe propagandimin e krijimtarisë së tyre. Fjalë të mira në këtë drejtim meriton edhe revista “Kuvendi” në Miçigan të Sh B A. Poeti Nazmi Roli u ndal në disa nga momentet e njohjes së tij në vite me Frederikun dhe Betim Muçon. Kujtimet e tij u ndoqën me mjaft interes nga salla. Ndër të tjera ai citoi edhe një thënie të studiuesit Moikom Zeqo, sipas të cilit Frederik Reshpja është një nga poetët më të mëdhenj dhe më fatkeq të letërsisë sonë. Fatime Kulli nëpërmjet leximit të disa prej poezive të Ndoc Gjetjes i solli takimit diçka nga mrekullia e metaforës së veçante të këtij poeti.  Të njëjtën gjë bëri edhe aktori i njohur elbasanas Eduart Cala i cili në repertorin e tij kishte edhe disa poezi të Iliriana Sulkuqit. E pasuroi këtë eveniment me interpretimin e saj virtuoz edhe artistja e njohur durrsake Aishe Starja. Emocionuese dhe të prekshme ishim edhe kujtimet e motrës se poetit Betim Muço, Jeta Hoti: “Betimi ishte vëllai ynë i vetëm tha ajo, por me krijimtarinë e tij të pasur, ai sot është edhe miku poeti i të gjithëve.”  Aktiviteti u mbyll me një kolazh poetik të zgjedhur interpretuar nga poeti durrsak Agim Bajrami. Kaluan shpejt çastet e përkujtimit të këtyre tre poetëve, por jehona e vargjeve të tyre është e pranishme ende në ajrin e qytetit bregdetar.  Durrësi di si t’i nderojë poetet e mëdhenj.

Share

Share

    FASLLI HALITI NE SOFREN E DIELLIT”ETHET”/

 FASLLI HALITI/

 AKUAREL NGA HELIDON HALITI(I biri i Faslli Halitit

            ETHET/ . poemthë /Rekujem për fushën dhe veten/

 Në çaste ethesh malarike/

Dridhesha, kërcisja/

Dhëmbët/

Ethet/

Kishin elektricitet të verdhë,/

Vinin si tufa grerash./

Digjej në ethe bari,/

Përvëlohej /

Tërfili/

Fushor,

Zbehte blerimin,

Zverdhej dhe balli im i gjorë.

O ç’malarje e verdhë,

O ç’dridhje trupi

Si n’eletroshok, 

O ç’malarje,

O ç’ethe,

O ç’dridhma,vibrime trupi, 

O ç’vibrime duarsh të verdha si gjethe …!  

***

Hahesha pasditëve me grerat e etheve

Që vinin  nga Tërbufi

Si cifla tunxhi

Dhe derdheshin mbi mua me furi,

Mizëri grerash

Mizëri,

Mizëri ..!

Mua

Më vibronte lëkura,

Më dridhej

Trupi,

 Kërcisnin    

Dhëmbët e mi  tepër sertë,

Fushës i thahej gjuha për një pikë shi, 

Fushës i zbardhej bari i bukur, dikur i blertë…  

Si motra që i lante të vëllait nëntë plagët 

(Me lot të bardhë motre)

Gjergj Elez Alisë

Natë edhe ditë,

Kështu dhe fusha,

Më rrinte mbi ballin që më digjej, 

Më vinte lecka e shkreta,

Lecka  

Me ujë

Dhe uthull 

Mbi ballin malarik

Natë

Edhe ditë,

Duke më shuar

Ethet e verdha ngjyrë zhabinë,

Që të më zbriste jermin,

Ethet malarike,

Zjarrminë,  

Edhe pse vetë ajo digjej,

I digjej shpirti për një fije blerim. 

***

 Myzeqe moj fushë,

Ti në blerim 

Dhe grunja

Harboje

Dikur, 

Kurse sot,  

Ne që të dy,

Ti dhe unë o fushë

Dergjemi në ethe, kllapi.

***

Në kohë malarike

Ti më qëndroje te koka mua myzeqarit,

Kur unë tretesha në kllapi malarike ngjyrë zhabinë,

Po ç’bëj unë myzeqari yt sot për ty

Fusha ime

Që të kisha

Ar ,

Flori,

Kur gjiri yt sot

Digjet për një pikë ujë kanali

Si  të jetë

Një Saharë,

Digjet për një fije  blerim e gjëra  

Digjet për një tufë me bar !

 1998- 2016

Share

Share

Nga Eduard M. Dilo/Nju Jork/
Vëllimi poetik “PERGAMENE E FJETUR” i poetes Selvie Ternava – Silva, është një libër me vlera të mëdha sa artistike aq dhe shoqërore, edukative, atdhetare. Ç’fleton faqet dhe shikon që vargu i saj plot ngjyra, i brumosur me ndjenjë të theksuar patriotike, (brumosur me aktualitetin që kalon Kombi ynë), e Kosova në veçanti, është një varg tërheqës, varg që të ndez ndër deje gjakun e të bën ta ndjesh veten të detyruar për sa nuk ke kontribuar për Kombin, për lirinë e Kosovës…
“Pesë minuta ne shtëpinë time gjysh e babagjysh
sytë e zgurdulluar me erë baroti të etur për pikë gjaku të njomë
Pesë minuta me bakllaven e ndotur
si ujkonja e vërsulur mbi shtatin e pafajësisë…
Pesë minuta në butësinë e fëmijës pa buke, pa ujë, ne çmenduri…
Pesë minuta në token e Bekuar të Arbërisë
dem baba dem pa emër, pa shenja mbi dhe…
Pesë minuta shkretëtirë e trishtuar përcjellur me tymin e zi
Pesë minuta hienat gjakatare holokaust mbi trupin e ri
Pesëmijë vjet lashtësie mbi shtatin e Parajse Iliri..”
Gjithçka ne kete poezi vjen thjeshte, realisht, me një te vërtetë te pa mohueshme, tejet prekëse e tmerronjëse, ne atë pese minutash qe poetja bukur ka shpalosur gjithçka. Është një merite tepër e madhe e poetes qe ne pak rreshta te flasë aq shume, te zhvilloje ngjarjen me ngjyra tejet realiste.
E pra ne vargun e saj, ajo është thjesht vetvetja, është thjesht Silva! Stili i saj tepër i veçante, e bën qe ajo te ece me një hap te sigurt ne shtigjet poetike sa te bukura aq te vështira.
Ajo, derdhet ne varg ashtu e virgjër neper deje te shpirtit, dhe lundron me ta ne boten e pafund me ngjyra te shkëlqyera te ylberta, duke shikuar me kthjelltësinë koralet ne fund te oqeanit, te shpirti qe shpërthen e arrin yjet duke u kthyer ne horizonte. Me vargun e saj plot shije dhuron, përcjell secilit një buzëqeshje te çiltër ashtu si është e thjeshte e brishte…
Derdhet si kroi me gurgullimën e vete, rrjedh si ujëvarat e bjeshkëve qe zbukurojnë mjediset tona, dhe shuan etjen e shtegtarit qe vapa i ka plasaritur buzët…, vargu i saj zgjat jetën, i jep vazhdimësi vazhdimësisë… , te tille e gjejmë ne ketë vëllim poetik poeten tone Silva.
Vargu i saj prek gjithçka, ne te gjejmë dashurinë si Nene, gjejmë dhimbjen për ngjarjet e trishtuara qe kane lëne gjurme, njëkohësisht gjejmë dhe vargjet e ëmbla e te bukura për te ëmblën e te dashurën dashuri.
Sinqeriteti ne vargun e saj, e si e tille vjen thjesht, pa buje, me një buzëqeshje te ndrojtur, por me një hap qe që dita -ditës shkel ne siguri.
Vargjet e saj të çojnë në bankat shkollore, në auditorët, te çojnë aty ku Nenat lotojnë për fatin e bijve të tyre që nuk u dihet, të çojnë larg deri në Zelandën e Re, aty ku ka emigruar…
Janë vargje të mbushura plot mesazhe dashamirëse domethënëse, me to shëtit sa në bulevardet plote drite e shkëlqim, aq dhe në ato rrugicat plot pluhur e gurë, që kane një bukuri tejet te veçante, se janë rrugicat e femërisë, janë rrugicat e Atdheut ne rindërtim…. Janë ato rrugica ku gjendet pragu i shtëpisë, ku hodhëm hapat e pare, ku u rrezuam e ku lozëm, janë rrugicat ku pragu i shtëpisë ka marre ngjyrën e dheut qe nga lashtësia…
Nuk është rastësi te shkruarit e saj aq bukur, aq me ndjenje, qysh e vogël, ashtu me atë urtësinë qe e karakterizon, merrte lapsin e shkruante poezi, ku ja lexonte motrave, Nënës, Shoqeve dhe vëllezërve. Zjarri i luftës mori mes flakëve shume ditarë e kujtime, mori me vete plot vargje te lëne përgjysmë, zhuriti dhe zhduku romanin qe ishte gati për botim. Qysh ne moshe te re, u vlerësua me çmime te ndryshme, Radio Prishtina lexonte pjese nga krijimtaria e saj, etj.
Dhe vjen pra Silva ne ketë vëllim te pare poetik, shkruar thjesht, kuptueshëm edhe pse ne dukje duket sikur nuk do ta kapesh vargun e saj, por kur zhytesh ne te, bëhesh pjese e tij, bie ne mendime, se ka një gjykim te thelle, te menduar, te studiuar e lëmuar mjeshtërisht.
Ne prezantimet qe ka bere me lexuesit sa nëpërmjet medieve virtuale aq dhe gazetave, ka marre vlerësime qe do ti deshifronte gjithkush qe shkruan. Poezitë e saj janë vlerësuar perla dhe te domosdoshme për tu përkthyer ne gjuhe te huaja, nëpërmjet tyre lexuesi i huaj do mësoje do te për kulturën traditën dhe përjetimet e popullit tone,për gjenocidin e ushtruar mbi popullsinë civile shqiptare, ne mijëvjeçarin qe kaloi, nga gjakataret shfarosjes serbe.
Një prezantim dinjitoz ne ketë vëllim poetik, një libër qe zbukuron çdo biblioteke te lexuesve dhe admiruesve te saj te shumte kur e kane prone te tyre.
Gjuha e përdorur është një gjuhe e ëmbël, një gjuhe e konsideruar “Gjuhe Hyjnore, Gjuhe Perëndish”.Pra si përfundim themi qe vargjet e saj janë te freskëta, te brishta, impresive, te ëmbla, e gurgulluese si ujët e Valbonës. Janë vargje zemre, vargje me mendime magjike, vargje margaritarë.

Share

Share

Tregim nga Vjollca Pasku/

Eva ishte duke vijuar vitin e tretë të gjimnazit. Në pamjen e saj, hyjnesha natyrë kish derdhur gjithë reflektimet e bukurisë, gjithë shkëlqimin e argjenduar të tretur në faqe, kuqëlimin e horizontit në buzë , dhe gjithë tejdukshmërinë e smeraldit në sytë. Ajo ishte si një zanë mali, që dallohej menjëherë mes shoqeve të saj. Kudo ku hidhte vështrimin, sytë e saj digjnin zemra. Imazhi i saj kishte medaljonin e diellit dhe përhapte kudo rreze bukurie, ndërsa natën brenda gjysmëhënës së argjendtë, ajo mbante ëndrra shprese. Sytë e saj të mëdhenj thithnin çdo lloj vështrimi përqark mjedisit, ndërsa puthjet ajrore të tyre. Ajo i rrëzonte përtokë me indiferencë. 

Aureolën e bukurisë së saj e lakmonin shumë nga shokët e klasës, por Ardiani ishte më i hedhuri dhe më çapkëni. Atij i dukej sikur duhej të kapërcente të gjitha nuancat e ngjyrave të detit për të arritur një buzëqeshje të Evës. Ndërkohë, si me erën e gjelbër që vallëzonte përreth syve të saj, dukej sikur i pëshpëriste ”Shpirtrat tanë kombinojnë së bashku, në intelekt, në dëshira , madje edhe në ëndrra njësoj. Lejomë të jap një puthje diellore që më ka ngelur peng në buzët e tua lyer me mjaltë blete”. Të gjitha këto fjalë, ishin si valë elektromagnetike që synonin të hynin brenda zemrës së saj. Por ajo sikur mundohej t’i shuante një nga një…Dhe kur ndiente atë magnetizim që përhapej në gjithë kraharorin e saj, prushërohej nga faqet, largohej, duke i thënë: “Dua t’u përkushtohem mësimeve, s’dua të mendoj asgjë tjetër”. Më pas ndiqte me bisht të syrit dëshpërimin e Ardianit. 

Arsyeja kryesore ishte se, ajo kishte vath në vesh porosinë e nënës:  ”Më jep fjalën se nuk do të pranosh asnjë propozim nga meshkujt. Je shumë e zgjuar dhe e bukur. Ti je e prerë për lartë”. Këto fjalë të përsëritura shpesh kishin zënë vend në trurin e saj dhe po të vepronte ndryshe, ishte si të kundërshtonte ligjet e rrepta të shkruara brenda trurit të familjes. Megjithatë, emri Ardian kishte hedhur rrënjë thella brenda shpirtit të saj. Ajo kishte nevojë për ujitjen e këtyre rrënjëve me vesën e vështrimeve të tij. 

Ardiani ngushëllohej me mendimin se “kalaja e mbretëreshës nuk pushtohej lehtë, sepse të hapeshin portat, duhej të merrte formë çelësi i ndjenjave të saj.” Sa e çuditshme është ndonjëherë, vetëm dy fjalë mbanin pezull një botë. Ishin vitet shtatë dhjetë e shtatë dhe të dashuroje, duhej forcë dhe guxim. Opinioni vriste këdo që guxonte, të prishte imazhin, duke u shfaqur në mjedis gjithmonë me një djalë. 

Kështu kalonin ditë dhe gjimnazit i erdhi fundi. Ardianit doli e drejta e studimit për inxhinieri mekanike, ndërsa Evës për shkenca shoqërore. Në auditor, një pedagog nuk po ia ndante sytë që ditën e parë. Ajo ndjeu se i kishte pëlqyer. Vetvetiu i vajti mendja tek Ardiani. Ishte gati ta përqafonte dhe fjala që kishte mbetur pezull të bëhej një “Po” e madhe.

Një ditë, teksa kthehej në konvikt, filloi një shi i rrëmbyer. Ajo nisi të vraponte, por me hijen e syrit vërejti se dikush po vraponte pas saj. Ishte Ardiani. 

-Shpejt futemi tek kjo ndërtesa e re…sa të pushoj shiu!- i tha ai duke dihatur fort nga nxitimi. 

Eva hezitoi për një moment, pastaj vrapoi me të. Askush s’e kuptoi si u bashkuan dy duar, derisa ata u futën në ndërtesë. Aty nuk pipëtinte njeri. 

-Shyqyr që u futëm këtu, se shiu s’ka ndërmend të pushojë!- vazhdoi Ardiani

Ajo dukej e trazuar dhe nuk u përgjigj… 

-Eva, kam kohë që të pres. Nëse nuk më do, atëherë unë do shkëputem nga jeta jote. Unë jam bërë si pelegrin… Ti je e shenjtë për mua, prandaj gjendem gjithmonë atje ku je ti. Më thuaj një fjalë!… 

Zemra e Evës shpejtoi goditjet. Do të donte t’i thoshte se edhe ajo… por ai sakaq e pushtoi me të dy krahët e mëdhenj. Logjika e vetëmbrojtjes bëri të sprapsej, por ndjenjat e përshkuara në gjithë trupin e ndalën. Një flakë e kuqe u ndez në sytë e tyre. Buzët e tij rrëshqisnin drejtë dy kodrave me gonxhe të kuqe… Pjesa tjetër e trupit vibronte drejtë parajsës së virgjër për ta bërë të tijën. Eva ndjeu një therje zemre të ëmbël, njësoj sikur të prekte yjet që edhe pse lumturohesh nga prania e tyre, përsëri të djegin. Harruar në çmendurinë e çasteve shpirtrat e tyre harruan botën, njerëzit…dhe vetëm disa zhurma të çuditshme i sollën në vete.

Vetëm atëherë Eva kuptoi prekjen e atij territori që ajo mbronte me fanatizëm…U zgjua nga ajo gjendje mes reales dhe ireales… njollat e kuqe në pantallona dëshmonin për këtë… Ndihej e lumtur, por kishte shkelur premtimin e nënës së saj.  

-Eva dhe Adami krijuan botën, – i tha ai në kulmin e ngazëllimit – Eva dhe Ardiani do krijojnë botën më të lumtur ndër njerëz. Tani jam i bindur që më do Eva ime… Po pres të ma thash edhe me gojën tënde!…. 

-Ikim Ardian, se po fillon prapë shiu…

-Edhe një fjalë! -u rrek Ardiani.

-Mos u bëj kalama ikim!…

Në ditët që pasuan, Eva filloi ti shmangej Adrianit. Mendonte fjalët e botës dhe nënën… Nga ana tjetër pedagog Artani filloi të afrohej gjithnjë e më shumë. Ajo ndiente t’i flakëronte fytyra nga mendimet dhe bënte sikur nuk e vinte re. Pëshpërimat i shkuan në vesh edhe Ardianit. 

Një ditë ai e takoi Evën para universitetit dhe i tha: 

– Kemi lënë një fjalë gjysmë, do ta vazhdojmë , si thua ?… 

Ndërkohë vjen Sofika shoqja e dhomës dhe i tha: 

-Të kërkon pedagog Artani! 

-Erdha! – ia ktheu Eva. -Bisedën tonë e vazhdojmë më vonë Ardian!…

-Kur?…Më thuaj!… Jam mërzitur me heshtjen tënde. Nëse do të shkosh drejt tij, rrugën e ke të hapur. Dashuria ime për ty ka qenë gjithmonë pezull. Tani ajo sapo ra dhe u bë copa. Unë e di, gjithmonë kam qenë brenda zemrës tënde, dhe prisja një përgjigje pozitive nga ty, por ti hesht.. Tani të kërkon pedagogu. Me siguri ka përgatitur një togfjalësh emocionues për të shprehur dashurinë. Hë, ti do e pranosh burrin pesëdhjetë vjeçar?… Do jetosh si zonjë në kamje, por shpirti yt do jetë më i varfër se gjithë të varfrit. Atëherë kur ti do e thërrasësh dashurinë, atëherë do jesh më bosh se kurrë, njësoj sikur të jesh e mallkuar… 

-Unë s’të kam premtuar asgjë – i tha Eva, 

-Por nuk refuzove asgjë ama…

-Ajo që ndodhi ishte një gabim…- ia ktheu Eva. 

– Atëherë qofsh e lumtur Eva, – i tha Ardiani dhe iku. 

Ajo s’kishte guxim ta thërriste. Zemra iu ftoh dhe ndjeu një ndrydhje. Njësoj sikur një zinxhir mbyllte dy porta të kuqe, të diktuara nga profecia e orakullit. Këmbët e çuan drejtë pedagogut të saj. Aty si për çudi dëgjoi një fjalim dashurie të bukur të zjarrtë, njësoj sikur të ishte leksion i shpjeguar me pasion. Për momentin iu duk sikur ai u zvogëlua dhe trokiste para portave të zemrës së saj. Ato nuk hapeshin dhe ai ishte i destinuar të qëndronte jashtë . Artani ndjeu përhumbjen e saj dhe iu afrua. E puthi gjatë, duke shijuar atë kënaqësi që dhuron dëshira. Asaj iu bë sikur një tog eshtrash, pllaquriteshin në buzë t e saj. Fjalët e zgjedhura të Artanit ishin si copa drush të njomura që nuk ndiznin asgjë në zemrën e saj. ”Nuk mundem “ mendoi, dhe iu drejtua t’i fliste me një vendim mohues. Por Artani sikur lexoi në sytë e saj. 

-Eva , mos u nxito, ke kohë të mendohesh, gjatë kësaj kohe mund të dalim dhe të njihemi më mirë… 

Ajo nuk i tha asgjë . Gjatë ditëve në vazhdim mundohej t’i shmangej. Ajo mendonte “se Artani ishte njeri i mirë, i respektuar, pedagog i zoti, por zemra e saj ishte si një gjethe akulli për të. Një vështrim i dikurshëm i Ardianit, ndizte llambat e botës së saj, ndërsa me Artanin ndihej bosh… Lufta që zhvillohej brenda shpirtit ishte e tmerrshme. ”Përse e dëbove Ardianin, kishe kaq kohë që e ëndërroje… S’kisha guxim… Artanin nuk e dashuron, përse e lë të shpresojë ..Ndoshta dashuria vjen më vonë… Ti e di, Ardiani s’kishte asgjë… Artani ka një ekonomi që as në ëndërr se kam parë… Interesaxhije, o paratë, o dashurinë… E pse jo të dyja?… Sepse në këtë rast janë të ndara… Mjaft… 

Artani e kuptonte shumë mirë mëdyshjen e Evës. Tridhjetë vjet diferencë, nuk janë pak. Një mbrëmje ai e ftoi Evën të dilnin së bashku. Ishte një natë dimërore e butë . Ecën drejtë bulevardit dhe ndaluan para një vile dykatëshe. Krejtësisht e veçantë për nga arkitektura, bukuria. Pemët që e rrethonin, lulet shumëngjyrëshe, ku megjithëse dimri kishte hyrë ato qëndronin të çelura pa e përfillur të ftohtin. 

-Kjo është shtëpia ime , nëse dëshiron mund ta shohim nga brenda –tha Artani, çdo gjë e kam sjellë nga jashtë . Njeriu duhet të krijojë mundësi për të pasur një komoditet të vogël, sepse jeta një herë jetohet. Dora e Artanit u hap në kurrizin e Evës, si për t’i dhënë drejtimin e duhur, të kapërcente pragun e shtëpisë. Eva kapërceu mekanikisht pragun pa refuzuar. Drita të vogla të vendosura nëpër lule jepnin pamjen e një kopshti magjik. Ajo befasua nga ajo pamje e luleyjeve të ndezura. Derën e shtëpisë e hapi një mesogrua me uniformë të thjeshtë. 

-Kjo është Irena, gatuan, pastron, mirëmban rregullin e shtëpisë… 

Eva u skuq. Asnjëherë nuk kishte menduar diçka të tillë, një shërbyese si nëpër filma. Përpara saj u hapën portat si “sezam hapu”. Salloni i punuar me tulla dekorative dhe një oxhak i madh me një zjarr bubulak, që me kërcitjet e tij, dukej sikur i thoshte me gjuhën e zjarrtë “eja pranë meje”.Kolltukët dhe divanet të punuara aq bukur, sa asnjëherë s’ia kishin zënë sytë të tillë. Vitrina e pasur me gota kristali, filxhanë, miniatura të vogla dhe një shumëllojshmëri të madhe pijesh e futën në një botë krejtësisht ndryshe nga bota reale… Iu kujtua shtëpia e saj. Ishte tepër e thjeshtë, një bufe e madhe , dy divane dhe një tavolinë mesi… Kjo që shihte para syve, ishte një ëndërr përtej imagjinatës. 

-Nëse do pranosh të jesh bashkëshortja ime, në këtë Eden të vogël do të rrisim fëmijët tanë- u dëgjua zëri Artanit, ndërkohë që mori nga bufeja një shishe verë të kuqe dhe dy gota. 

Trapezaria u shtua si me fjalën e profetit me gjithë të mirat. 

-Ndihem e mrekulluar në Parajsën tënde! – tha Eva më në fund.

Artani i entuziazmuar nxori nga xhepi i brendshëm i kostumit një unazë diamanti. Drita e saj reflektonte, si refleksi i një agimi. 

-Gëzuar Eva, për të ardhmen tonë! -dhe një bromp gotash lëshoi një tringëllime të zgjatur. Ai i kaloi unazën në gishtin e bukur të Evës dhe e puthi. -Puthje dhe verë, kjo është sonata e mbrëmjes së sotme!- tha Artani duke vënë muzikë. 

Ata filluan të kërcenin . Ai e shtrëngonte gjithnjë e më shumë pas vetes, si një lule që do t’i thithte aromën deri në brendësi të qenies. Përkëdheli, prekje verë. Ajo përpiqej të ishte e këndshme, e dashur, e mirë, njësoj sikur përpiqej të thërriste dashurinë. Por dashuria asnjëherë nuk vjen e sforcuar dhe as me thirrje. Nuk vjen as atëherë, kur hapen portat e pasurisë, sepse truri asnjëherë nuk bie në kompromis me zemrën emocionalisht. Zemra po nuk pati farën e hedhur, të shpërthejë dhe të rritë bistakun, ndihet e vetme dhe mbulohet me zhul. Fillon të vuaj, preket shpejtë dhe krijon botën e mistershme të saj. 

Të ardhur në qejf nga vera, ata ngjitën shkallët e punuara me dru dhe u futën në dhomën luksoze të gjumit. Ai shijoi tërësisht atë trup të bukur, që herë pas here rënkonte nga dhimbja. Çarçafët e bardhë u dukën sikur u mbushën me gjethe të zbehta vjeshte që rënkuan fundin e tyre… Në mëngjes ajo u zgjua pranë fatit që zgjodhi. Pranë saj shtrihej ai me titujt e tij. Ajo frymonte me vështirësi, thuajse e tërhiqte ajrin deri në mushkëritë e saj dhe e nxirrte menjëherë. Frymëmarrje të thellë jep dashuria, ndërsa me ndërprerje, ftohtësia e shpirtit. Vërtet buzët e saj mund të pinin qumësht dallëndyshe, por jo një puthje me pasion. Tingulli i dashurisë u harrua. Zemra lahej me vajrat aromatik të shtrenjtë, por nuk lahej mjalti ngjitës që e prodhojnë vet ndjenjat… Sikur të kishte në dorë të kthente kohën prapa, nuk bënte të njëjtin gabim. Sa vajza apo gra të martuara do të dëshironin diçka të tillë… Donte t’i tregonte gjithçka Artanit për dashurinë e saj… Por ai asnjëherë nuk e dëgjoi, duke i quajtur lodra fëmijësh…Tek e fundit ajo ishte vetëm e tij… Kurrë nuk do ta lejonte të punonte… 

Pas disa muajve u martuan dhe ajo u mbyll në kullën e fildishtë të fatit që zgjodhi. Luksi që zgjodhi ia merrte frymën pak nga pak. Ngushëllimi i saj u bë shtatzënia, lindja e vajzës. U betua në vetvete se do bënte gjithçka që vajza e saj të martohej me atë që do i donte zemra. Por fatkeqësisht, jeta po i rridhte si një lumë nëntokësor, ku drita ishte me hope. Burgun e artë, kështu filloi të quante shtëpinë, sepse i shoqi nuk e linte të punonte, do të donte ta këmbente me një ëndërr, qoftë të varfër… Ajo dënoi veten e saj me zjarrin e vuajtjes… 

Mes përpëlitjeve të këtyre mendimeve dhe shtirjes së saj si e lumtur, u rrit vajza e saj Erisa. Ajo ia kaloi bukurisë së të ëmës. Mes luksit ndihej një mbretëreshë e vërtet. Eva e la të lirë dhe i gëzohej zemra kur e shihte me moshatarët e saj tek dilte mbrëmjeve. Artani vdiq kur mbushi të tetëdhjetat. E gjithë mirëqenia që rridhte nga ai ra ngadalë… Për herë të parë ajo filloi punë. Iu duk sikur porta e kafazit që e mbante mbyllur u shqye. Sa e lehtë paskish qenë. Askush nuk e di, se vetëm një shtytje të bën të ndihesh mirë… Po Ardiani ç’bëhet… Nuk kishte natë të mos mendonte për të… 

Një mbrëmje Erisa i tha së ëmës: 

-Sot do të prezantoj me njeriun që do martohem!… 

-Si kështu, -ti nuk më ke folur për të?! – i tha Eva e mahnitur. 

-E kam lënë të jetë surprizë për ty! -vazhdoi Erisa e ngazëllyer. 

Në mbrëmje Eva vuri re nga dritatarja Erisën tek puthej me një biznesmen, fytyrë e njohur, kur dolën nga një benz mercedes. Ai ishte moshatar i saj  pesëdhjetëvjeçar dhe kërkonte të bijën për grua. Fati i orës së trishtuar po përsëritej…

Vjollca Tiku Pasku

Share

Share

TOKA E DARDHAVE NË MUZG/

Nga: Sinan KAMBERAJ/
_________

Sapo të kesh arritur në Tokën e Dardhave/
Mbyll sytë për një çast dhe mbaj frymën:/
Do të dëgjosh një trokëllimë të pafundme/
Dhe një hingëllimë të çartur që çan qiejt …/

Janë kuajt e harlisur nga magjia e zezē/
Që shkelin gjithçka që u del përpara:/
bjeshkë, njerëz, varre, lumenj, ara …/

Hapi pakëz sytë dhe shih jelët e tyre/
Gërsheta të shthurura lulezezash –
Tek fshikullojnë horizontin e vrarë reje
Që s’dihet ndan a bashkon tokë e qiell.

Sa shumë lulezezat paskan çelë
Cep e m’cep Tokēs së Dardhave!
Farmaku u rrjedh trungut deri në rrenjë …

Këtu ende bie duhmë e qiellit të përglasur
Nga mullenjat që ikën në një buzmuzg ballkanik –
Dhe, hingëllimë e hamshorëve
Që mbyt zërin e engjujve të therur nga barbarët –
Në gji të nënave të dhunuara …

Sa vuajtje shkaktoka dergja e harresës –
Tokë e përgjakur e Dardhave!
___________
Prishtine,
20 gusht 2016

Share

Share

Nga Reshat  Kripa*/

Një mbrëmje, Hektori mori fletoren me poezitë dhe shkoi në shtëpinë e Petritit. E gjeti me penel në dorë.  E vetmja gjë e mirë që kishte bërë, pasi ishte liruar nga burgu, ishte se ishte martuar  me një vajzë të shtresës së tij. Kishin një djalë dy vjeç. Banonin në një shtëpi private, së bashku me dy prindërit, punëtorë në ndërmarrjen bujqësore. Kishte filluar punë si murator në ndërmarrjen e ndërtimit. Profesionin e kishte fituar qysh në burg.

– Çfarë po pikturon? – e pyeti Hektori.

– Jetën time, – u përgjigj dhe i tregoi konturet e një pikture që ende nuk ishte mbaruar.

Hektori e vështroi.  Ishte portreti i një personi që i drejtohej dikujt me duart përpjetë. Shprehja e fytyrës së tij dukej sikur lutej. Piktura kishte nënshkrimin; “Mëshirë për atë që rrëzohet!”

            – Çdo të thotë kjo?

– Nuk e kupton?

– Më duket si ndjesa që kërkon ndonjë që ka  kryer ndonjë faj.

– Unë do ta quaja krim.

– Krim, përse?

– Sepse faji mund të shlyhet me disa vite burg ndërsa, nëse ke kryer ndonjë krim, atëherë ndërgjegja të bluan zemrën dhe shpirtin. Ndjenja e përgjegjësisë të bren vazhdimisht.

Petriti fliste me një zë të tillë, thuajse ishte ai që e kishte kryer atë krim. Ishte hera e parë, pas kaq vitesh, që Hektori dëgjonte mikun e tij të fliste në këtë mënyrë.

– A të ka takuar rasti të njohësh ndonjë kriminel që ka vrarë dikë? – vazhdoi Petriti. –  Unë kam njohur një të tillë në burg, një që ishte penduar për atë që kishte bërë por që nuk mund ta kthente më prapsht. E kishte ndërgjegjen të copëtuar. Ajo e gryente vazhdimisht. Nuk gjente qetësi as natën. Ngrihej nga shtrati dhe thërriste: –“Falmë, falmë!”- por asnjë nuk i përgjigjej. Atëherë dergjej përsëri në shtrat duke qarë me ngashërim. Portretin e këtij njeriu kam dashur të paraqes në këtë pikturë.

Hektori filloi ta vëzhgojë portretin me një vëmendje akoma më të madhe. Për një çast iu duk se tiparet e saj i ngjanin fytyrës së një të njohuri. Po vriste mendjen se kujt. Së fundi e gjeti. Tiparet e fytyrës në pikturë  ishin të njëjta me ato të Petritit. Këtë dyshim e shprehu.

– Doja një fytyrë për këtë portret, – u përgjigj Petriti. –  Fytyrën e të njohurit tim nuk mund ta pikturoja. Kjo do të thoshte ta dënoja atë edhe një herë. Mund të sajoja një fytyrë çfardo, por më dukej se kjo nuk do  të ishte e plotë. Ndaj i dhashë tiparet e mia portretit.

– Je piktor i madh, miku im. Portreti yt është  një kryevepër në pikturë. Ky portret mund të konkurojë në çfardo lloj ekspozite në botë.

– Për mua, ato dyer do të qëndrojnë vazhdimisht të mbyllura. Si shkruante Migjeni? –“Vetëm unë  me  ju  po knaqem si fëmija”- Edhe ne jemi të detyruar të kënaqemi vetëm ne me veprat tona. A nuk po të  ndodh edhe ty me poezitë kështu?

Hektorit iu kujtua poezia që ia kishte dërguar gazetës “Letrari i ri”, e cila nuk denjoi as t’i kthente përgjigje. Këtë ia tha edhe bashkëbiseduesit. Ai e dëgjoi dhe i tha:

– Sidoqoftë  të   mos  na  mposhtë  pesimizmi. Unë kam bindjen se më në fund e vërteta do të triumfojë. Për këtë duhet të kemi besim. Do të vijë dita kur veprat tona do të publikohen botërisht.

Fjalët e mikut të tij e ngrohën Hektorin. Kishte nevojë për fjalë të tilla. I tregoi fletoren me poezi.

– Lexoi! – i tha.

Petriti  mori  fletoren  dhe  filloi  ta  lexojë. Ishte një   tufë   me   njëzetepesë  poezi.  I

kushtoheshin atdheut, dashurisë, familjes, shoqërisë. Ato ishin shkruar me ndjenjë. Në mënyrë të veçantë aty ku shprehej dëshira për liri.

– Të lumtë, miku im! – i tha. – Dëgjoje këtë strofë: Në këtë kaos, këtë vend të nxirrë,/ Nga këta “bandillë” këta “xhevahirë”,/ Zërat tanë të fortë, zërat tanë të mirë,/ Zërat tanë të lirë, Zë në shkretëtirë! A nuk të duket e goditur?

            Fjalët i pasoi  një heshtje. Secili sillte në mendje  vargjet e kësaj poezie. Së fundi Hektori foli:

– Si thua?

– Një medalion për shumë gjëra. Një medalion për kohën, politikën, njerëzit dhe tërë  sfumimin e njeriut. Poezia ka stil, patos, lirizëm, por edhe një lidhje  historike mes fjalës dhe kohës që përcillet. Mesazhi i kësaj poezie është se, edhe pse je “zë në shkretëtirë” e ke thënë fjalën tënde jashtë kësaj shkretëtire. Muzikaliteti i kësaj poezie, nuk vjen vetëm nga rima, por nga fuqia e fjalës dhe nga mesazhi metaforik që ajo përcjell. Ata që kanë vesh dhe ata që kanë sy e ndiejnë me tërë kompleksitetin e shqisave fuqinë dhe moralin e fabulës. Ju keni përjetimin e një zëri “luanor” në këtë “shkretëtirë”, ku forca e zërit u premton më shumë se sa pakësia njerëzve të mavijosur nga dhjami politik. Në këtë mesazh janë ëndrra të ardhura në mes trazimesh, por janë edhe trysni që flaken dhe çlirohen mjeshtërisht nga “brumbulli” i karshillëkut dhe shpërdredhjes njerëzore, që gjen përshtatjen në hapësirën e mjerë dhe të shkretë të politikës zhargone. Një poemë prekëse, tema e së cilës i përshtatet çdo situate tjetër që njeriu me vullnet e synime të qarta i përballon. Urime, miku im.

Petriti heshti. Një kritik i vërtetë letrar nuk mund të fliste më mirë.

– A e dini se jeni një analist i vërtetë letrar? –  i tha Hektori. Ju falënderoj së tepërmi. Por, më thoni, a nuk janë një zë në shkretëtirë pikturat e  tua të mrekullueshme?

– Po, jetojmë në një epokë të gabuar, në një epokë kur do të mësosh dhe nuk të lejojnë, do të punosh dhe nuk të lejojnë, do të jetosh dhe nuk të lejojnë edhe për të jetuar.

– Megjithatë ne duhet të vazhdojmë të krijojmë. Të krijojmë deri sa të vijë dita jonë, dita e demokracisë së vërtetë. Atëherë t’i nxjerrim në dritë  për të shpërthyer.

Ky ishte si një betim i dytë që bënin për të qëndruar në ballë të rezistencës aktive kundër përbindëshit që kishte zaptuar atdheun. Pas kaq kohësh e ndienin veten të lirë ashtu si “Herkuli” i pikturës që i kishte dhuruar Petriti, ditwn qw u lirua nga burgu, që shpërtheu zinxhirët me të cilat e kishin lidhur.

U përqafuan me njëri-tjetrin ashtu si nuk ishin përqafuar kurrë.

***

      Një   trokitje   në   portë   e   zgjoi   Hektorin   nga ëndërrimet ku ishte zhytur. U ngrit dhe e hapi. Para tij qëndronte Bledari.

– Ç’kërkoni? – e pyeti me një ton mospërfillës

– Dua të bisedojmë.

– Ju kam thënë, ndërmjet nesh ka mbaruar gjithçka.

– Ju lutem, vetëm pak minuta dua të më kushtoni.

Hektori u mendua për disa çaste, pastaj u tërhoq mënjanë për t’i hapur rrugën.  Bledari hyri në dhomë.

– Flisni! – foli Hektori pasi zunë vendet.

– E di  që  nuk  do  të  më  besoni.  E  di  që  do  të mendoni se më kanë futur për t’ju spiunuar dhe keni të drejtë. Megjithatë dua, për herë të parë në jetë, të jem i sinqertë me ju. Unë  kam nënshkruar deklaratën e bashkëpunimit me Sigurimin e Shtetit para një jave. Nuk munda të rezistoja më. Kështu jam gatuar. Detyra që më kanë ngarkuar është pikërisht vëzhgimi juaj. Por kam një brengë. Më bren ndërgjegjja për fajin e kryer ndaj jush para shumë viteve.

– E pastaj? – e ndërpreu Hektori.

– Pastaj? E di që nuk do të më besoni, por unë e ndiej për detyrë t’ju lajmëroj: Ruhuni! Jeni vënë në shënjestër. Tani do të iki, por e di që dikush tjetër më ndjek nga prapa. Ndaj kur të dalim do të më shtysh që të besojnë se ti nuk më pranove.

U ngrit dhe u drejtua nga porta. Hektori e ndoqi.

– Hap portën dhe më shty me forcë, –  tha Bledari.

Hektori hapi portën dhe i dha një të shtyrë të fort që e rrëzoi për tokë.

– Shporru dhe mos të të shoh më! – thirri me zë të lartë.

Bledari u ngrit dhe u largua. Një hije lëvizi pas tij. Hektori mbylli portën dhe u kthye në dhomë. Ndodhia i kishte ardhur  papritur. Të ishin vërtetë të sinqerta fjalët e tij apo  vazhdonte ende lojën? Nuk ishte në gjendje t’i jepte përgjigje kësaj pyetjeje. Kishte nevojë të këshillohej me ndonjë. Po me cilin? Përveç Petritit ai nuk kishte shok tjetër. Të shkonte tani atje druhesh se mos e survejonin. Tashmë nata e kishte mbuluar qytetin. Ishin orët e vona të saj. Në atë kohë nuk kishte ku të shkonte. Vendosi ta linte për të nesërmen. Por edhe të nesërmen nuk bëri gjë. Përvoja e kishte mësuar që të ishte shumë i kujdesshëm.

Te Petriti shkoi pas një jave. E gjeti vetëm. Gruaja me djalin kishin shkuar për një vizitë. Sa u ulën i tregoi ngjarjen me Bledarin.  Ai e dëgjoi me vëmendje dhe nuk fliste. Nuk i ndërhyri në asnjë frazë.

– Po ti, pse nuk flet? – e pyeti Hektori.

– Të flas? E çfarë të flas?

– Petrit, ku e ke mendjen? – pyeti Hektori duke kuptuar se miku i tij kishte fluturuar diku larg.

Petriti u ngrit dhe doli nga dhoma. Pas pak u kthye. Në duar mbante disa nga pikturat e tij. Ishin pikërisht ato, për të cilat Hektori mendonte se kishin një kuptim alegorik. Tema kryesore e tyre ishte brejtja e ndërgjegjes. Kjo kuptohej edhe nga titujt që kishte zgjedhur autori.

– I shikon këto, – foli më në fund Petriti. –  A mund të më thuash se çfarë shprehin?

Hektori qëndronte i habitur para tyre. Çfarë lidhje kishin këto piktura me ngjarjen në fjalë? Këtë nuk e shpjegonte dot.

            Petriti  e  vështronte.  Një  psherëtimë  i  doli  nga gjoksi i tij.

– Përse? – pyeti më në fund Hektori.

– Plagë zemre, – u përgjigj Petriti.

Hektori kuptoi që miku i  tij fshihte  diçka.  Patjetër kjo duhej të ishte mjaft e rëndë, të cilën ai  nuk guxonte ta shprehte.

– Petrit,  –   iu   drejtua   mikut   të   tij,  –  Çfarë  të mundon? Fol dhe do të shohësh se do të lehtësohesh.

– Të flas? Edhe unë dua të flas por  a  mund  të  tregohet  dobësia  e karakterit?

– Patjetër.

Fjalët e Hektorit  ngrohën zemrën  e  Petritit. Filloi të fliste. Në fillim pak i  drojtur  dhe  me  një  zë  që  mezi dëgjohej. Me kalimin e kohës sikur u çlirua nga ankthi dhe fjalët i shqiptonte më rrjedhshëm. Çuditërisht, kur përfundoi, e ndjente veten krejt të çliruar. Kishte hequr nga zemra një brengë të madhe.

Petriti kishte lindur në vitin e fundit të luftës, njësoj si Hektori. Ishte djalë i vetëm. Zoti nuk u kishte falur prindërve  fëmijë të tjerë. Në përgjithësi familja e tij nuk ishte përzierë në mosmarrëveshjet e kohës së luftës, por biografinë ua “prishte” një kushëri  i babajt, pjesëtar i çetave nacionaliste që, me mbarimin e luftës, ishte arratisur jashtë  shtetit me shumë të tjerë. Kjo gjë bënte që peshorja, kur vinte puna për ndonjë vlerësim, të anonte nga i arratisuri. Megjithëse rridhte nga një familje e ndershme, që nuk i ishte dëgjuar zëri ndonjëherë për keq, ata  shikoheshin pak shtrembër nga qeveritarët dhe kjo vetëm për faj të atij kushëririt.

            Me gjithë këto, i ati bëri  si  bëri,  duke  ndërhyrë sa te njëri aq dhe te tjetri, mundi t’i nxirrte të birit të drejtën e studimit në fakultetin e pikturës. Para Petritit ishin hapur rrugë të reja. Ishte një nga   studentët   më  të  shkëlqyer  të  fakultetit,  një  as  i vërtetë që i kishte mbaruar  studimet  me   rezultatet   më  të larta. Bënte pjesë në dy apo tre studentët më  të  mirë  të universitetit dhe kishte të drejtë të krenohej.

            Si i ri që ishte kishte plot ëndrra. Mendonte se do të emërohej në ndonjë vend me rëndësi në kryeqytet. Ndoshta mund ta mbanin edhe si pedagog në universitet. Këtë mendim ia kishin shprehur edhe nja dy pedagogë që ia njihnin aftësitë. E ëndërronte veten ndoshta edhe në postin e ndonjë drejtori drejtorie ose edhe atë të ndonjë zëvendësministri.  Ishte në moshën e rinisë, në moshën e iluzioneve.

            Por hija e zezë e  kushëririt të largët e ndiqte hap pas hapi.  Ajo  hije  çuditërisht  afrohej aq shumë dhe zmadhohej pambarimisht, sa e tmerronte kur mendonte pasojat. I duhej patjetër të gjente mënyrën për të shpëtuar prej  saj

Dikush i kishte thënë se paskësh dëgjuar diku se do të emërohej mësues në një shkollë fshati të largët, diku në veriun e vendit. U mendua dhe u mendua gjatë për këtë çështje. Vendosi të kërkonte ndihmën e kryetarit të degës së Punëve të Brendëshme të  qytetit. Kishin qenë  shokë bange në shkollën shtatëvjeçare. Kur Petriti kishte filluar gjimnazin, shoku i tij kishte kaluar në shkollën  e Sigurimit të Shtetit. Megjithatë shoqërinë e kishin ruajtur. Në pushimet e verës shoqëroheshin vazhdimisht.

            Shkoi.  Do  të  bisedonte  hapur. Besonte se do ta  kuptonte.  Ai  i  kishte  të  gjitha mundësitë  për  ta  ndihmuar.

            Kryetari sa mori vesh kush e kërkonte, urdhëroi  ta fusnin brenda.

            – Ç’ e mirë të solli sot këtu? – e pyeti.

            Petriti i shpjegoi  hollësisht  hallin  e  tij. I  tha  se për shkak të  kushëririt të largët, me të cilin nuk kishin pasur lidhje fare, rrezikohej të emërohej në një fshat të largët, në një kohë që kishte përfunduar studimet me rezultate të shkëlqyera. I tregoi edhe diplomën me notat . I  foli,  gjithashtu, edhe për ëndërrimet e tij për poste më të larta.

            Kryetari e dëgjonte me vëmendje dhe e la të fliste pa e ndërprerë. Hera-herës vinte buzën në gaz, sidomos kur pa diplomën. Kur mbaroi, i tha me një zë të qetë:

            – Ik tani dhe do të  lajmëroj unë!

            Petriti u largua me shpresë se  puna  do të  rregullohej.  Këtë ia tha edhe të atit. Ai e shikoi ndër sy dhe i tha        

– A e mendove mirë?

            Nuk e kuptoi se  çfarë  donte  të  thoshte  i ati  me këto fjalë. Megjithatë nuk e zgjati.

            Pas dy javësh një polic u paraqit në shtëpi.

            – Ju kërkon kryetari në turizmin e qytetit, – i tha.

            U  nis. Sapo mbërriti atje gjeti shokun e tij, i cili e shpuri  në një  dhomë  të veçantë. Kryetari porositi dy  dopio konjak. Nuk  kishin filluar ende të pinin kur ai  i tha:

            – Dëgjo Petrit, e bisedova çështjen tënde me shokët dhe ata janë dakord. Do të emërohesh drejtor në një shkollë të rëndësishme  në  qytet. Pas disa  vitesh  mund  të  shkosh  edhe  më  lart. Varet nga puna jote.

            Fantazia e Petritit  filloi të fluturonte. Ëndrra e tij po realizohej. Po i hapeshin horizonte të pafund ku do të shpërthente talenti i tij.

            – Falemnderit, – i tha me zërin që i dridhej nga emocioni. – Nuk e di në se do të  më  jepet mundësia t’jua shpërblej.

            – Ajo varet nga ju, – vazhdoi kryetari.

– Në ç’mënyrë?- pyeti pa vetëdije Petriti.

– Të bashkëpunosh me ne.      

            Një mjegull e mbuloi. Sytë filluan t’i errësohen.  Veshët   t’i  buçasin. Shoku  i  kishte kërkuar të  bëhej  bashkëpunëtor  i  Sigurimit   të   Shtetit. I dukej sikur  e  kishte goditur rrufeja.

            – Po unë jam mësues, – mundi  t’i  thoshte

            – Kjo s’do të thotë gjë, – iu përgjigj ai. – Ju mund të punoni në profesionin  tuaj dhe kjo nuk  ju  pengon  që të kontribuoni edhe për partinë dhe pushtetin popullor. Kjo është detyra kryesore e çdo shqiptari. Shpejt do t’ia shihni hairin kësaj pune.

            Petriti nuk dinte çfarë  t’i  përgjigjej. Kryetari  e vuri re një gjë të tillë dhe  nuk  e  zgjati  më  tej,  por  iu drejtua:

– Mirë, për sot  e  lemë   me   kaq. Do   të   takohemi   përsëri. Mendohuni   për   çfarë   ju propozova dhe… – Zëri i tij u rëndua – mos  bëni  gabim  ta  bisedoni  me  njeri, as  edhe me  prindërit tuaj.

U ndanë.

Kaluan dy javë. Një korrier e lajmëroi se duhej të paraqitej në të njëjtin vend të nesërmen në orën 22.00. Shkoi. E priste një fytyrë e panjohur që iu prezantua me emrin Filip. Në dhomën e barit ishin edhe dy operativë sigurimi të tjerë. Kësaj here nuk kishte më biseda midis miqsh. Zotëronte gjuha e kërcënimeve. Emërim në ndonjë  zonë   të   humbur   të   vendit, internim   e  ndoshta  edhe burgim.

Para  syve  i  qëndronte  një  letër  e  shkruar  me makinë  shkrimi.   Sytë  i  ishin  veshur.  Nuk  lexonte  dot.  Truri i rrihte  si  çekan. Megjithatë, me vështirësi,  mundi  të  dallojë  një fjalë, në krye të letrës, të shkruar me shkronja të mëdha:  DEKLARATË

            E kuptoi se çfarë ishte ajo letër. Ishte ndëshkimi i tij në këmbim të karrierës. Kërcënuesit ndërroheshin me njëri-tjetrin. Dilnin, futeshin në bar, pinin ndonjë konjak ose fërnet dhe ktheheshin më shumë të egërsuar. Ai ishte i detyruar të qëndronte më këmbë dhe të dëgjonte ligjëratat e tyre. Nuk e linin të ulej. Pëshpërimat e tyre ogurzeza gjëmonin në veshët e tij.

            Po   agonte.  Petriti   ishte   i   kapitur.  Filipi    i  zgjati letrën.

            – Nënshkruaje!  –  i pëshpëriti.           

            Operativi    këmbëngulte.   Ai   nguronte. Por ngurimi i atij njeriu pati një fund. Nuk mundi më të rezistonte. Vetëdija kishte fluturuar. Me duart që i dridheshin, mori penën dhe nënshkroi. Ishte nënshkrimi i parë i turpit të tij.

            Filipi mori shkresën, e futi në çantë dhe i tha:

            – Tani shkoni qetësohuni në shtëpi!

            U nis. Rrugën e përshkoi si  një  i  dehur  ose   më saktë si një sonambul. Të njohurit e përshëndesnin,  por ai as që i shikonte.

Së fundi arriti në shtëpi. Familjarët ishin alarmuar.

            – Isha te  një  miku  im, –  u  tha  dhe  u  mbyll  në dhomën e tij.

            E ëma  e pyeti se çfarë kishte ndodhur por  ai  nuk iu përgjigj

            – Lereni  të qetë, – tha i ati që  kishte  kuptuar  se diçka duhej të  kishte ndodhur.

            Petriti u shtri në shtrat dhe filloi të qante. Qante me dënesë, por pa nxjerrë zë. Nuk donte ta dëgjonin. Mbuloi kokën me jorgan.  Çfarë t’u thoshte? Që kishte nënshkruar atë deklaratë të turpshme? Pasi kaloi vala e parë   e  zuri  gjumi,  një  gjumë  i  rëndë  i  mbushur   me  ëndrra  të llahtarshme.

            Pas një jave erdhi emërimi. E kishin caktuar drejtor në njërën nga shkollat  e  mesme  të  qytetit.  Por atij   tashmë   nuk   i   hynte  në  sy  asgjë.  Ëndërrimet  e dikurshme kishin perënduar një herë e mirë.

Gjatë   gjithë   kohës   që   Petriti  tregonte,  Hektori qëndronte në heshtje. Rasti i tij i kujtoi  edhe drama të  tjera  të ndodhura në atë kohë. Një rast i ngjashëm  me të i dukej edhe ai  i Bledarit. Ishin një nga metodat kryesore që përdorte Sigurimi  i  Shtetit  për  të  rekrutuar

agjentët e tij.

– Po pastaj? – pyeti Hektori.

– Pastaj? – vazhdoi  Petriti. –   Mendoja  si  do  ta  kaloja këtë pengesë. Duheshin përdorur dredhira të ndryshme. Mendoja të rrija i veçuar. Po të më pyesnin, do t’u  thoja se me mua nuk bisedonte njeri, pasi druheshin nga detyra që kisha. Por, a do të  kisha  sukses  me  këtë mënyrë? Nuk e dija.

Pasi nxori një psherëtimë vazhdoi:

– Në  shkollë  vinte   vazhdimisht   Filipi.  Ai  ishte caktuar   operativ   i   sigurimit   për  shkollën.  Lidhjet  i mbante me sekretarin e  rinisë  por,  kur  kalonte  pranë meje, më pyeste gjoja me mospërfillje:

– E, ç’na thua, a kemi ndonjë gjë të re?

Unë bëja sikur nuk e kuptoja ku e hidhte  fjalën dhe i thosha:

– Çfarë do të kemi veç punës së përditshme.

Një   ditë   arrestuan  tre  djem  të  rinj,  Rolandin, Shezaiun dhe Nikollën.  Ishin maturantë. U akuzuan për krijimin e një grupi antipushtet që bënte agjitacion dhe propagandë. Arrestimi i tyre bëri  bujë të madhe në të gjithë qytetin.

Kishin    kaluar   disa   muaj   qysh   atëherë.   Të arrestuarit mbaheshin në degën e  Punëve  të Brendshme. Nuk ishin dënuar ende. Një ditë, rastësisht, takova   kryetarin   e   degës.  Ai   më  përqafoi  me  një buzëqeshje, që m’u duk e shtirur.

– Nesër,  nga  dreka,  dil   nga  zyra  ime.  Dua  të bisedojmë diçka të rëndësishme, – më tha.

Qetësia   ishte   prishur  përsëri.  E  dija  që vajtja ime atje, me siguri, do të kishte pasoja të tjera. Ai vend     ishte    foleja     e     prapaskenave.   Çfarë    kishte  përgatitur  që donte të më fuste edhe mua në këtë valle?

Megjithatë nuk kisha  nga  t’ia  mbaja. U  detyrova të shkoj. Më futën drejt e në zyrën e tij.  Ai  nuk e  zgjati shumë me përshëndetjen, por u fut drejt e në temë.

– Kemi një denoncim të disa mësuesve  për  ata nxënësit e arrestuar. Lexojeni dhe është e mira ta nënshkruani edhe juve.  Emrin  tënd  do  ta  mbajmë  të fshehtë.

Më zgjati një letër të shtypur. E lexova. Më erdhi të pështirë. Ata mësues që deri në atë çast, i kisha konsideruar si njerës  të ndershëm,  kishin rënë aq poshtë sa  të  nënshkruanin  një  gjë  të  tillë  kaq  të  ulët, aspak dinjitoze për një intelektual.

– Hë, çfarë po mendohe? – pyeti kryetari.

– Unë nuk di asgjë nga ato që kanë deklaruar ata, – iu përgjigja.

–  I marrë  qenke! Se mos ata kanë dëgjuar me të vërtetë? Hajde tani, shkruaj poshtë nënshkrimeve të tyre: “Vërtetoj deklaratën e kolegëve të mi” dhe nënshkruaje.

Më zgjati penën. Mua më dridheshin duart. Nuk guxoja.

– Ju kam premtuar, së shpejti  ju  pret  kryeqyteti, lavdia. Mos e shkelmoni!

Në  sytë e tij dallova një  shenjë  kërcënimi. Prapa atyre premtimeve të bukura fshihej burgu. U theva. Mora penën, shkrova ato që më  diktoi   dhe  nënshkrova. Ishte nënshkrimi i dytë i  turpit tim.

Pas dy muajsh  mora vesh  një  lajm  të  kobshëm. Rolandi kishte ndërruar jetë. Në  çfarë  rrethana?  Asgjë nuk dihej. Qarkullonte vetëm një lajm, i përhapur me siguri nga Sigurimi i Shtetit, Rolandi na paskësh vdekur gjoja nga një hemoragji cerebrale.  Kurse unë kisha bindjen se atë e kishin mbytur në tortura.

U trondita së tepërmi. Ndjeva vetëdijen të më padiste. Kisha qenë edhe unë një nga shkaktarët e asaj vdekjeje. Ai nënshkrimi im i mallkuar e kishte shpënë atë djalë të ri  në  qiell.  Po,  po  në  qiell,  sepse  në  tokë  nuk kishte më vend për njerëz si ai.

Tronditja shpejt u kthye  në  revoltë.  Brenda  meje ziente një vullkan që, deri atëherë, kishte qenë i fshehur. Mendova t’ia përplas në fytyrë shokut të fëminisë sime. Ishte më e pakta çka që mund të bëja.

U drejtova për në degën e Punëve të  Brendëshme,  ku  kërkova  kryetarin. Meqënëse  më kishin parë edhe herë të tjera të takohesha me të, më përcollën në  zyrën  e tij. Nuk prita të fliste. Fola unë:

– Përse i morët jetën?

Më shikoi i habitur se ku e kisha gjetur guximin të flisja ashtu para tij. Nuk i kishte ndodhur  kurrë  më  parë një rast i tillë. U përgjigj me një zë të akullt:

– Ia mora unë apo ju? Haruat deklaratën tuaj?

– Atë   deklaratë   ma  nxorrët  ju   me   kërcënimet tuaja. Ju e dinit që nuk kishte asnjë të vërtetë në të.

Një e qeshur histerike mbuloi dhomën. Unë ngriva. Si ishte e mundur të qeshte para një ngjarje të tillë? Fillova të vjell prej goje shprehje të tilla që në asnjë çast tjetër nuk do të guxoja. E kisha humbur arsyen. Kujtoja se kisha para meje një shok të shkollës. Harova se ai ishte kryetari i degës, njeriu më  i   fuqishëm  i  qytetit. Kur e pa se kalova çdo kufi, thërriti dy policë, të cilët  më  kapën  për  krahu  dhe  më  flakën përjashta.

Të nesërmen i drejtova një letër Seksionit të Arsimit në Komitetin Ekzekutiv të Rrethit, ku i komunikoja dorëheqjen time nga detyra e drejtorit dhe nga  arsimi.  Nuk  isha  i  denjë  të  punoja  në  atë sektor.

Fillova   punë   si   punëtor   në    ndërmarrjen    e ndërtimit.  Nuk  kaloi  më  shumë  se  një  muaj  dhe  më arrestuan. Më dënuan për agjitacion dhe propagandë.

Përse përfundova në këtë gjendje? Edhe ti e përfundove shkollën me rezultate të shkëlqyera, por nuk re në grackën që rashë unë. Kërkoja lavdinë. Por për të arritur këtë duhej të paguaje një çmim. Ky është kushti i Sigurimit të Shtetit. Ai e ka si parim gjurmimin e atyre që kërkojnë të arrijnë majat. Në mënyrë të veçantë të atyre që kanë ndonjë “kleçkë” në biografi. Një nga këta jam dhe unë. Një gjë të tillë e pagova shumë shtrenjtë. Po ty a të ka ndodhur kjo?

Hektori u mendua para se të përgjigjej. Asnjëherë në jetën e tij nuk e kishin thirrur për ta bërë bashkëpuntorë. Ai i ishte nënshtruar fatit. E dinte gjendjen e tij dhe nuk kishte kërkuar kurrë të ngrihej më lart se një punëtor i thjeshtë.

– Jo! – iu përgjigj mikut të tij, – asnjëherë!

– E shikon, të thashë? Sigurimi ndiqte gjithmonë ata që kërkonin të ngjisnin shkallët e karrierës.

Heshti. E kishte  përfunduar  historinë e  tij.  Edhe  Hektori  nuk  fliste.  Historia  e  Petritit e kishte tronditur, sepse sinqeriteti me të cilin e kishte treguar ai  e kishte befasuar. Ishte hera e parë që dëgjonte një reflektim të tillë të ndërgjegjes. Në atë kohë ishte e modës që njerëzit të hiqeshin të gjithë heronj, të viheshin në garë se kush mund të tregonte më shumë “heroizmat” që kishte kryer në  kohën  e  luftës apo periudhës së ndërtimit të socializmit.

*Fragment nga romani “Ëndrrat e thyera”

Share

Share

… Lumi i Anton Gojçajt e ka gjetur shtratin e vet, një shtrat ku ai si mjeshtër, do të vazhdojë të përpëlitet natë e ditë në një shqetësim të pagjumë për fjalën e zgjedhur dhe magjinë e poezisë./

Nga KOLEC TRABOINI/

Anton Gojçaj, jo vetëm që është një poet e prozator që nuk le motiv pa e thurur mjeshtërisht e fjalë që i buron nga shpirti pa e gdhendur me pasion, por ka edhe një përmasë tjetër që nuk bie aspak më poshtë dy të parave. Është tepër njerëzor, i komunikueshëm, e ka dëshirën e mirë të kërkojë e të zbulojë vlera tek krijuesit shqiptarë të letërsisë së sotme në gjithë përfshirje, them kombëtare sepse kam parasysh hapësirën Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Mali i Zi dhe Diasporë, sa mund të thuash pa e tepruar se janë të paktë  ata që mund ta mbërrijnë me iu afruar në atë cak të atyre tre dimensioneve që e karakterizojnë Anton Gojçajn. Ai është gjurmues i palodhur e këmbëngulës, ndjekës hap pas hapi i letërsisë së mirë. Zbulues i vlerave ndër shkrimtarë të tjerë, kërkon libra, e në mes të librave, vazhdon si të ishte një gjahtar perlash që flenë në fundin e deteve e veç presin daljen në dritë. E sikur u thotë lexuesve shih sa bukur e bëjnë përthyerjen e rrezeve të diellit. Kjo është bukuria e jetës, e reflektimit të saj nëpërmjet artit. Anton Gojçaj do të mund të mbetej në dy  dimensionet e tij  si poet e eseist.  E nisi udhën e krijimtarisë me vëllimin poetik “Poezi” (Illyricum, Tuz 2001) dhe duke kërkuar një shtrat më të gjerë, vërshimi i lumit të tij kaloi në prozë: “Qengji i harruar në mal”, tregime, (“Shpresa”, Prishtinë 2003).  Pas kësaj në rend vjen i treti libër me ese në kërkimin e Anton Gojçajt që nuk ndalet: “Tema e heroit nacional në Letërsi”, (AIKD, Prishtinë 2004). Erdhi dhe “Passio” Buzuku 2004 Prishtinë, si një rrëke malore me ujëra të kthjellëta për të mbushur shtratin e vet krijues si për të na thënë se të gjithë lumenjtë rrjedhin në vendlindje. Një roman ky model për dramën e njeriut larg atdheut, mishëruar në kthimin e piktorit të famshëm në Amerikë Jozef Montanaro si një Odise i përhumbur në botën shqiptare,  ku kish harruar edhe emrin e vet.  Ky kthim në trojet e veta, tek fëmijëria, tek emri i tij Zef Gjoni,  ishte rrugëtimi i fundit për ta mbyllur jetën në qetësi e në paqe. Thirrja e tokës e kushtrimi i të parëve qenka një tundim i madh për njeriun. Ky subjekt që punon në 90 faqe libër thotë më shumë se ca prej romaneve që janë në modë prej trashësisë, por që  nisin e kurrë nuk mbarojnë me shkakun e thjeshtë se lexuesi i lodhur skajshëm i lë për gjysmë. Anton Gojçaj parapëlqen fjalën e saktë, të shkurtër, figurative, si e folura e pleqve të Malësisë,  të cilët urtia i bën më të kursyer, sikur fjalën ta nxirrnin nga pusi. Jo më kot në një prej eseve të tij për letërsinë, në librin “Fakticiteti në letërsi” (Buzuku, Prishtinë 2007), Anton Gojçaj shkruan plot pasion për prozën letrare të Pater Anton Arapit, i cili në kryeveprën e vet “Andrra e Pretashit”  trajton jetën e malësorëve të një shekulli më parë, por aty gjen aq dritë sa për të ndriçuar e parë jo vetëm të shkuarën por edhe të ardhmen. Ëndërrimet për jetë nuk kanë të shuar në këto troje malësorësh me karakter të fortë, ku, sa shuhet një ëndërr ndizet një tjetër si pishtar i pashuar brezash. Anton Gojçaj, ky autor në një  rrjedhë që nuk ka as kohë e as dëshirë të ndalet, vjen me “Shijen e librit” (AIKD, Prishtinë 2009), një vëllim me recensione, interpretime dhe ese. Edhe në këtë libër Anton Gojçaj vazhdon zbuluesen e vet në krijimtarinë letrare pa u kufizuar, në hapësirën ballkanike e gjithkund ku letërsia shqipe kultivohet, por me vështrime edhe në letërsinë botërore. Kështu krahas shumë emrave të krijuesve shqiptarë që nga Ismail Kadare, Nikollë Berishaj, Alfred Çapaliku, Gjek Marinaj, Xhevdet Bajraj, Ndue Ukaj, Anton N. Berisha, Fran Camaj, Nik Ukgjini, Lumnije Hoxha, Nail Draga, Ibrahim Berjashi, Basri Çapriqi e tjerë gjen vështrime dhe ese për veprat e botuara në shqip të Platonit, Charles Bukowskit, Ezra Poundit, Gynter Grasit, Italo Zvevos, si dhe mbi pikëpamjet estetike të Shën Tomë Akuinit, estet i dritës diellore e tjerë. Pavarësisht se Anton Gojçaj, një autor si kalliri me shumë bukë që e mban kokën ulur, shprehet modestish për krijimtarinë e vet në librin “Shija e Librit” ku shkruan:  “T’i shkruaj  dhe t’i botoj përshtypjet e mia për librat kam filluar gjatë studimeve. Si duket, unë qysh atëherë e kam pasur të qartë se në letërsinë artistike s’do jem i suksesshëm”, por me çfarë tregon në vazhdimësinë e tij krijuese koha nuk i dha të drejtë.  Talenti para se të jetë vepër është një shfaqje. E atë shfaqje Anton Gojçaj e kishte pasur që në librin e parë. Ndaj prurja e veprave të reja cilësore  nga ky autor, për  lexuesit apo kolegët shkrimtarë nuk është e papritur. Madje edhe ribotimi i romanit “Passio” në Podgoricë në vitin 2015 dhe interesi i lexuesve që u shfaq për të,  vërteton saktësinë e mendimit të studiuesit dr. Anton Berishaj: “Passio paraqet një kryevepër “të vogël”  të mirëfilltë  të letërsisë bashkëkohore shqiptare”. Po do të ishte i mangët vlerësimi për autorin pa këqyrjen e ashtit të poezisë së tij, që edhe ajo është e vogël në volum por origjinale, me individualitet e ndjesi të thellë. Autori Anton Gojçaj siç shfaqet mjeshtër i fjalës së zgjedhur e ndërtimit të subjekteve e karaktereve në prozë, ndjehet po aq mrekullisht në poezi. Tek poezia e Anton Gojçajt gjen motive hapësinore deri përtej oqeanesh, nuk ka kufizim në këndvështrimin e tij,  por poezia e tij gjithherë shfaqet atje ku ndjehet më mirë, në shkëmbinjtë e malit të Hotit, ku dëgjohet kënga e fëllanxave të malit e ku autori lëshon thirrjen e tij dashunore:  “Vrapo e dashura ime”: buka e bardhë përngjasim vetëtime me shpejt se yjet e hëna vrapo e dashura ime shirat në ty lahen flakërojnë vegime dhelpër është klepsidra vrapo e dashura ime pritjen zjet thellimi ngutuni gëzime herët bëhet vonë vrapo e dashura ime Që nga koha kur botoi vëllimin e parë poetik e deri tek “Dëgjohet një violinë, në suferinë…” poezi, (Enti botues “Gjergj Fishta” Lezhë 2011), kishte kaluar plot një dekadë, por poezitë e Anton Gojçajt vijnë po aq emocionuese, të thella nga mendimi, puhizë në ndjesi, që para se të shkojnë e kërkojnë  motive larg në kohë e hapësirë, më së shumti ngulmojnë në zbulimin e vetvetes, në përjetime që gjithçka e kalojnë në filtrin e shpirtit. Le të sjellim poezinë e cila është përzgjedhur si  titull libri “Dëgjohet një violinë, në suferinë…” Qielli është një portë e mbyllur. Pas portës gjithmonë ka diçka. Qielli është bordel i pafund Miliarda yje si miliarda gra të zhveshura e joshin udhëtarin e lodhur të shtrihet mbi ta. Dëgjohet një violinë… Fryn Një suferinë. Qielli shkundet. Yjet bien një e nga një. Si gjethet. Si mbretër të posarrëzuar prej fronit. Si mbeturina të sofrës parajsore. Qielli është dritare e hapur kudo. Më kot autori Anton Gojçaj e paragjykonte prozën e artin e tij poetik siç e cituam më lart. Ato vërtetë nuk flasin zhurmshëm, nuk buçasin, nuk thërrasin t’u bësh eho, siç u bëjnë ca autorë krijimeve të tyre, por janë si ato lulet e vogla apo fijet e barit që me qetësinë e brishtësinë e vet, pak e nga pak, bëjnë shteg e lulëzojnë në shkëmb. Dhe jo pak herë lulet e shkëmbit janë po aq të bukura, madje shpesh edhe më të bukura se ato që rriten në lëndina të buta e ku qëllon të shkelen me këmbë. Kush ka shëtitur në mal, ku të duket gjithkah thatësirë gri, ka vënë re një aromë të magjishme të cilën askund tjetër nuk e ndjen. Janë aromat e luleve te malit. Vargjet e tij rrjedhin natyrshëm, zbresin si petale që rrëzon era në pranverë, herë-herë të bëhen si fluturzat e borës që shkrijnë në buzët e nxehta të vajzave. Të asaj që i jep titullin një prej poezive të tij më të bukura, një perlë dashurie e denjë për çdo antologji lirike të poezisë kombëtare por edhe ndërkombëtare:  “Vajza që ecën me ombrellë nëpër borë”: sa shumë që duheshim atë mbrëmje me borë si s’ta bëra me dorë si s’ma bërë me dorë kur luanim qiellorë me djallëzoren ironi si s’ma bëre me sy si s’ta bëra me sy do të duhemi përsëri netëve pa orë do të vishemi me florë do të shkrihemi në bore Aq e mbyllur është kjo poezi, po dhe të tjera si kjo në krijimtarinë e Anton Gojçajt, sa të duket si një perlë me të cilën të dashurohen sytë, aq sa autori nuk ia ka ndjerë nevojën as shenjave të pikësimit sepse ato tre strofa në 12 vargjet përbëjnë një unitet mendimi e fjalësh, konfigurimi estetik, të cilat lexohen me një frymë, madje ajo nëpër eter sikur të sjell edhe tingujt e një muzike në imagjinatën tënde si lexues, e ndoshta ky instrument mund të jetë ajo që autori e thërret në titullin e librit, një violinë në suferinë. Shumë prej poezive mbresëlënëse të Anton Gojçaj lënë poetikisht pa frymë për nga shkalla e lartë e përjetimit emocional. Gjithçka zhvillohet shpejt, aq shpejt sa të përngjan sikur je me vështrim në qiellin mbrëmësor. Sheh një yll që këputet tek lë një vrragë të thellë si prush zjarri, e ani pse ylli është shuar, vazhdon të lërë gjurmë dritë në sytë e tu, në kujtesën tënde. Pikërisht për këtë thonë se poezia ka magji, është dehja e fjalëve, është fryma e shpirtit që të prek edhe atëherë kur mendon se je larg prej botës së emocioneve dhe frymëzimit. Ajo të vjen pa pasur nevojë ta thërrasësh. Ajo vjen tek njeriu në shumë trajta por në rastin më fatlum kemi metamorfimin poetik të fjalës si drithërimë drite Por a është kjo arritje e mjaftueshme për ta konsideruar se autori është në pikën më të lartë të trajektores së vet krijuese, aq më tepër se tashmë  ai është një nga autorët më të veçantë që e pasurojnë letërsinë shqipe. Duke e ditur psikologjinë e Anton Gojçajt, marrëdhëniet e tij me artin, rrethanat e jetës ku formohen prirjet dhe karakteri,  do të thosha se vetë autori do ta konsideronte të pamjaftueshme rrugëtimin e tij të deritashëm letrar. Sepse ja çfarë thotë në  poezinë e tij “Energjia e poezisë”: “Universit i duhet edhe një vers”. Pra çdo përkryerje është një shteg i ri  për të vazhduar udhën e guximshme të artit, një rrugëtim ky që nuk ka fund. Ajo çfarë dimë apo hamendësojmë për krijimtarinë e larmishme të shkrimtarit është se  lumi i Anton Gojçajt e ka gjetur shtratin e vet, një shtrat ku ai si mjeshtër, do të vazhdojë të përpëlitet natë e ditë në një shqetësim të pagjumë për fjalën e zgjedhur dhe magjinë e poezisë.

Share

Share

 – tregime nga Visar  Zhiti me vizatime nga Atjon Zhiti -/….LIBRI SHPERNDAHET SOT, NE DITELINDJEN E ATJONIT, QE SOT DO TE ISHTE 21 VJEC….

“Valixhja e shqyer” është libri më i fundit i shkrimtarit Visar Zhiti, tregime të shoqëruara me vizatime nga Atjon Zhiti, atë e bir së bashku, botim i porsa dalë nga shtëpa botuese “OMSCA-1”.                                                                                                     I veçantë dhe tërheqës për përmbajtjen dhe “historinë” e vet, album bardhë-e-zi ndërkohë, një mpleksje moderne, që përçon ndër të tjera kumtet dhe emocionet e bashkëpunimit dhe të dashurisë mes brezave.                             Gjuha metaforike e Zhiti që shkruan, me gjuhën metaforike të Zhitit junior që vizaton, harmonia e fjalës me linjën, e ritmit me hijen, një risi, një puzzle artistik jete senërtohen begatshëm nën një kopertinë domethënëse dhe të bukur si me shi yjesh.

NË KOPERTINË E PASME lexojmë:

“Valixhja e shqyer” është një libër për të gjithë, i lexuesit pa moshë ose i çdo moshe, pra ka arritur më të vështirën, ndërkaq personazhet e tij më së shumti janë fëmijë e të rinj dhe lexuesi i parë sigurisht janë “ata që rriten”, teksa diçka mbetet e njëjtë e misterioze.

Pikërisht këtë sjell dhe ky libër, ku, ndër të tjera, përziehen fantastikja e reales me lojën, ringjallje statujash e rrëfime gjallesash që nuk flasin, amfiteatro qiellorë me kërshërinë e së përditshmes, modernizime të legjendës shqiptare e origjinalitet i spikatur.

Sinqeriteti dhe humori, poezia dhe trishtimi janë ‘princërore’, aq sa duket se kemi të bëjmë me një libër ‘princ’ si te Oscar Wilde e Antoine de Saint-Exupéry, por të mjediseve tona.

“Valixhja e shqyer” nis me një ese, që ndërpritet, për të vazhduar si mbyllje tronditëse e librit, i cili mbart copëza kohe të një jete, që nga fillesat e saj shkrimore e deri më tani, i shoqëruar me vizatime të djalit të autorit, Atjoni, që është dhe personazh në 19 rrëfimet që përfshihen këtu, aq sa dhe mosha e tij.

Prandaj dhe u rishkrua ky libër për të qenë i tillë, fëminor deri në trill, me urtësinë e të mëdhenjve, magjepsës gjithsesi.

FATI I LIBRIT:

      “Valixhja e shqyer” ka brenda dhe “historinë” e pazakontë të këtij libri, ku gjejmë dhe parathënien-dëshmi të shkrimtarit të njohur, Bashkim Shehu, i cili ndër të tjera rrëfen:“Një ditë, vite e vite më parë, po ky libër, i saposhkruar nga Visari, m’u dha nga shtëpia botuese “Naim Frashëri” për t’u recensuar, siç ishte rregulli asokohe… Por libri nuk u botua, ngaqë Visarin ndërkaq e futën në burg…

Sidoqoftë, një nga kopjet e dorëshkrimit të këtij libri mbeti tek unë. Vazhdova ta ruaja, duke e mbajtur të fshehur diku. E ruajta deri në ditën kur babai im, ndonëse me pozitë të lartë në pushtetin e asaj kohe, u shpall… armik. Meqenëse prisja kontroll nga sigurimi, dorëshkrimin e Visarit e dogja, duke menduar se ruajtja e tij tash e mbrapa do të kishte qenë e rrezikshme për të dy.

Por, ashtu si çdo përrallë, edhe kjo mbaron mirë, për Visarin e për mua, që jetojmë të lirë dhe, gjithashtu për këtë libër, i cili, sidoqoftë, nuk humbi.”  

Vërtet është një libër “që nuk humb”, që e përtërin dhe pasuron arkitekturën e vetvetes, rrëfime të reja dhe imazhe të reja, që krahas aventurës së krijimit, ka dhe aventurën e mbijetesës, tipike kjo për shkrimtarin Visar Zhiti.                                                                                                        Ai në fund të esesë së tij për “Valixhen e shqyer” si fati shpjegon:

“E nisa në Shkodër, student, e vazhdova në Lushnjë, ku banoja, pastaj në fshatrat e Kukësit, ku më çuan mësues, më priti nën tokë, derisa dola nga burgu, e rishkrova në Tiranë, u botua dhe e rishkrova të gjithin edhe një herë në Romë. Është po ai dhe i ri njëkohësisht…. Libër që më ka ndjekur gjithë jetën…”

Vizatimet e freskëta, që mbartin dhe ato “rrëfimin” e tyre të pavarur, duke iu bashkuar tregimeve që “vizatojnë” pjesë jete e kanë fill lidhës mes tyre si krerët e një romani, zbulojmë se dy fëmini e dy adoleshenca japin dhe marrin në mënyrë të ndërsjelltë në dy kohë, në dy gjini arti, ndërkaq duket sikur të shkuarës i është hijezuar e ardhmja, përvojës i është shtuar ngazëllimi, lojës mënçuria, me një horizont fantastik pritjeje dhe dy autorët shkrihen në një, si në përqafimin e tyre babai me djalin.

Një vlerë të re, një ngjarje mes ngjarjeve kulturore do ta quanim librin “Valixhja e shqyer”, të cilin Shtëpia Botuese “OMSCA-1” e shpërndan sot, në ditën kur Atjon Zhiti do të mbushte 21 vjeç, dhuratë që besojmë se do ta gëzojë dhe në Qiell. Ndërkaq kjo është dhe dhurata që i japet lexuesit dhe artdashësve, një trini moderne e atit dhe e birit dhe e shpirtit të tyre në një vepër.

KANË THËNË

për Visarin shkrimtar:

Visar Zhiti është shkrimtari shqiptar, jeta dhe vepra e të cilit mbase pasqyron më mirë historinë e kombit të tij…                                                                                                                                      Robert Elsie

…ai është Shkrimtar nga ata që ka fare pak, nga ata që fjalën e kanë krah, fluturojnë me të në ferr e parajsë, pa u tretur nga flakët, pa u verbuar nga drita.

Marisa Kërbizi

…ka forcën t’ia ndryshojë lexuesit vizionin për botën…

Kevin Higgins

për Atjonin piktor:

Atjoni i vogël e ka kuptuar dhe vizatimi i tij është një “strategji politike” e madhe, shumë më serioze dhe konkrete se ato të udhëhequra me forcën e armëve.

Giampaolo Mattei

Një lojë tensionesh dhe harmonish kromatike befasuese të krijuara me kokëshkrepjen dhe guximin tipik për temperamentet krijues. Këto tablo dhe vizatime të arrira janë dëshmitare të heshtura të energjisë, lirisë dhe dëshirës së natyrshme fëminore për të komunikuar.

Gëzim Qendro

Kapja e universit në të gjitha dimensionet. Kjo është fabula e pikturës së tij. I mbërthyer nga ky detaj artistik… ajo tingëllon përtej moshës dhe me tendenca të dukshme ndaj artit modern, abstraksionit apo minimalizmit… Për të fluturuar drejt së pamundurës, përjetësisë…

Gëzim Tafa

_________________

         Përgatiti “Botuesi”

Share

Share

…

Share